Sve tajne srpskih podzemnih kasarni

IZGRADNjA osam moćnih podzemnih tvrđava bastiona oko Zaječara počela je 1862, u vreme kneza Mihaila, kao odbrana "istočnog fronta" Srbije od Turaka, ali i kao uporište za oslobađanje Balkana od Osmanlija. Poslednja faza gradnje sistema monumentalnih vojnih objekata završena je krajem 19. veka, kao zaštita od napada iz Bugarske.

S vremenom, oni su pali u zaborav i postali bukvalno nevidljivi, zarasli u trnje i šumu, gde su ih s mukom pronašli ljubitelji prirode, planinari i izviđači. Reporteri "Novosti", zajedno s malobrojnim entuzijastima, ušli su u ova grandiozna vojna utvrđenja.

- Uzeli smo topografske karte s početka 20. veka i počeli da tragamo po brdima - kaže Anđela Risantijević iz zaječarskog planinarskog društva "Dragan Radosavljević".

- Izviđači su pozicije s karata pretvorili u dži-pi-es koordinate, ali i pored toga često smo lutali. Iako smo se nalazili na desetak metara od ulaza ukopanih tvrđava, nismo mogli da ih vidimo, jer su potpuno obrasle vegetacijom. Sada završavamo raščišćavanje, i u maju će se održati maraton na stazi od 48 kilometara koja povezuje bastione. Interesovanje iz inostranstva je veliko.

Ukrašeni zidovi zaječarskih bastiona

Zaječarski planinari poveli su nas u obilazak staze srpskog istočnog fronta, istim stazama i prolazima koje su s mukom raščistili da bi od zaborava otrgli tvrđave koje pokazuju moć i polet Srbije u vremenu kad su građene. Do bastiona se stiže koridorima prosečenim kroz gusto žbunje i trnje, koji savršeno maskiraju vojne kazamate kojima ime apsolutno odgovara, jer u bukvalnom prevodu s italijanskog kazamat znači "mračna kuća". U vojnom rečniku označava dobro zaštićeno podzemlje tvrđave, vojne položaje, prostorije i skladišta u kojima je posada bezbedna od neprijateljske vatre. Gotovo zatrpani otvori za ventilaciju u dnu tvrđavskih zidova ukazuju na to da i ovde, kao u sličnim tvrđavama tog doba, postoje dublja podzemena skladišta municije i bunari. Međutim, danas je ulaz u duboko podzemlje, ukoliko postoji, tajna.

Veliki bastion na Kojilovoj čuki

- Pre nas, bastione su posećivali samo tragači za blagom koji su uništavali ove vredne objekte koji nisu zaštićeni kao spomenici, iako to nesumnjivo zaslužuju - priča Anđela Risantijević, vodeći nas kroz dugu kolonadu oštećenih zidova koji su razdvajali ukopane spavaonice knjaževske srpske vojske. - Čim smo očistili prilaze bastionima, njih su poželeli da posećuju i ljubitelji prirode. To nam je dalo ideju da markiramo planinarsku stazu i organizujemo maraton oko osam bastiona. Međutim, imali smo veoma malo podataka o njima.

Tu je u pomoć priskočio novinar i publicista Srđan M. Tomić, u čijem se rodnom Velikom Izvoru nalazi jedna od podzemnih tvrđava. Istražujući hronike i arhive, otkrio je da je njihova gradnja počela 1862. na prostoru šančeva iz Prvog srpskog ustanka, na brdima Kraljevici, Parajunkuli, Šontolovskoj visoravni, Plandištu, Širokoj poljani, Srednjem vrhu, Koilovoj čuki i Kravarniku. Najnovija istorijska istraživanja pokazuju da su bastioni građeni u doba kada su Rusija i Francuska podržavale ideju velikog oslobodilačkog balkanskog rata, kad je knez Mihailo proglasio formiranje Narodne vojske.

Kapija bastiona je mala utvrda

- Knez Mihailo je nosilac ideje o izgradnji kamenih bastiona - kaže Tomić. - U pomoć je pozvao Mondena, koji postaje prvi srpski ministar vojni. Jedan od glavnih zadataka bio mu je izgradnja vojnostrategijskih utvrđenja kojima bi se istočna granica Srbije branila od Turaka. Sam knez Mihailo je 1861. obišao Zaječar, a sledeće godine su došli i članovi državne komisije, major Jovan Belimarković, generalštabni kapetan Ljubomir Ivanović i inženjerijski kapetan Dimitrije Karadžić, da odrede položaje utvrđenja. Njihove planove napravio je Monden.

Pažnja posvećena zaječarskom bastionskom sistemu ukazuje na to da je bilo planirano da on bude polazište jednog od pravaca oslobađanja Balkana do Bosfora i Dardanela u oslobodilačkom ratu u kome bi Srbija bila Pijemont.

Ogromna podzemna kasarna

UKRAŠENE TVRĐAVE

DANAS jedva vidljivi sistemi zemljanih grudobrana i jaraka nekada su štitili prilaz masivnim kapijama i zidinama zaječarskih bastiona ukrašenih umetnički obrađenim pločama od raznobojnog kamena peščara. U nekim od objekata dobro su očuvani sanitarni čvorovi, a vlasnici okolnih njiva su iz oranica i na velikoj udaljenosti vadili velike keramičke cevi.

ODBRANA OD NATO-BOMBI

- Upravo zahvaljujući čvrstini bastionskog sistema, Bugarska je u Drugom balkanskom ratu odustala od napada ovim pravcem - kaže Tomić. - One su ostale dugo u upotrebi, ali skrajnute od istorijskih hronika. Izuzetnost bastiona dokazuje i to što su neki od njih korišćeni i 1999, tokom NATO bombardovanja.

Zabranjeno preuzimanje fotografija bez dozvole redakcije Večernjih Novosti