Beogradske priče: Pet decenija Šest kaplara

NOVOBEOGRADSKI Blok 21, u kojem su uglavnom živela vojna lica Jugoslovenske narodne armije, izgrađen je pre pola veka, a današnji sugrađani ga prepoznaju po soliterima koje su odmah po izgradnji prozvali "Šest kaplara". To je jedan od najstarijih novobeogradskih toponima.

Još jedno obeležje ovog bloka je i "Meander", zdanje koje neki zovu i Kineski zid, ali pošto je taj naziv "prekopiran" i ovo nije jedina zgrada koju je novobeogradski žargon tako krstio, biće preciznije da ga prozovemo onako kako su ga zvali i sami projektanti iz Grupe beogradskih pet, sa Mihailom Čankom na čelu. Podsećamo, Čanak je legendarni beogradski arhitekta, koji je u svojoj poluvekovnoj praksi realizovao više od 10.000 stanova.

Sagovornik nam je mr Goran Anđelković, stručnjak koji se s ponosom seća ovog profesora, i vrsni poznavalac nastanka ovih zgrada u Bloku 21, kao i nekih neobičnosti vezanih za njih.

UMEĆE "PAKOVANjA"

- MIHAILO Čanak bio je jedan od najvećih majstora metoda "pakovanja" stanova još u doba bivše Jugoslavije - kaže Anđelković. - Od njega su svi studenti mogli mnogo da nauče, a po završenim studijama mnogi su, ipak, smatrali stanogradnju najlakšom oblašću u arhitekturi i odlučivali se mahom za druge tipologije objekata, uglavnom javne namene. Budući da sam upravo drugačijeg mišljenja smatram da stanovanje predstavlja ipak složenu problematiku koja bitno utiče na kvalitet života ljudi, a kojoj se danas sve manje posvećuje pažnja. To potvrđuje manjkavost projektovanih i realizovanih savremenih stanova. Činjenica je da su bolja, kvalitetnija, inovativnija i inventivnija rešenja bila pre pola veka.

Samo jedan od primera za to je Blok 21, čiji Meandar je dugačak bezmalo kilometar i po tome je ostao zabeležen kao najduža novobeogradska zgrada, ali i na prostoru bivše Jugoslavije. Sagovornik nam otkriva da je ovo zdanje sačinjeno od devet spojenih lamela, kao i da je u vreme izgradnje predstavljao veliki građevinski poduhvat.

- Arhitektura druge polovine 20. veka u Beogradu bila je presudna za mnoge buduće stručnjake u gradu. Kao svako dete Novog Beograda odrastao sam tako što su me roditelji vodili u Muzej savremene umetnosti Ivana Antića i Ivanke Raspopović, prve kolače pamtim iz restorana "Ušće", arhitekte Stojana Maksimovića, išao sam vrtić koji je projektovao Milosav Miša Mitić, a kao deca smo se peli na vrh Meandra koji je projektovao Mihailo Čanak sa svojom projektantskom grupom, i gde smo trčali po beskrajnom krovu.

Za klince, kakav je svojevremeno bio i naš sagovornik, prava avantura bila je da se šunjaju hodnicima podruma nikada završenog Muzeja revolucije arhitekte Vjenceslava Rihtera, a sa terase na 15. spratu stambene kule koju je osmislio Bogdan Ignjatović imao je prelep pogled na zalazak sunca koje se spuštalo iza Zapadne kapije Beograda Mihajla Mitrovića, koja je i uticala na njega da se bavi arhitekturom.

SAČUVANI SNIMCI

DEO fotografija kojima ilustrujemo ovaj tekst delo su arhitekte Leonarda Lenarčiča koje su, najverovatnije, nastale u perodu od 1964. do 1967. godine.

Anđelković ih je skenirao iz jedne omanje sveske koju je čuvao njegov predavač i kasniji prijatelj Mihailo Čanak, inače bi zauvek bila izgubljena.

- Zvao sam ga čika Mika, baš kao i ostali đaci njegove pripremne škole za studije arhitekture. Jednom prilikom mi se poverio kako mu je žao što u mladosti nikada nije fotografisao svoje objekte i njihov nastanak, ali je, bar neke, srećom, snimio njegov kolega i prijatelj Leon.

Meander je poslednji izveden objekat u unutrašnjosti ovog bloka, a njegova gradnja početa je još 1963. godine.

"Meander" je dugačak skoro kilometar

"TITOVA" STABLA

KAO i u mnogim delovima grada i ovde je, posle smrti Josipa Broza posađeno 88 stabala koja su simbolisala njegove godine života.

Nalaze se na prostoru između "Šest kaplara", u svojevrsnom spomen-parku sa piramidalnim spomenikom posvećenom Titu. Do 1992. godine na tom mestu su se održavale školske manifestacije povodom Dana mladosti, 25. maja. Spomen-park podignut je 1980-1981. godine na inicijativu Mesnog odbora Saveza boraca iz Bloka 21. Po svom motivu sadnje sadnica može se povući paralela sa obližnjim Parkom prijateljstva, koji je otvoren 1961. godine.

Odmah pored je podzemni prolaz kojim danas mnogi idu ka palati "Ušće". To je drugi takav prolaz sagrađen u Beogradu, prema nacrtima arhitekte Milorada Pantovića 1965. godine. Prvi je bio kod Sajma, završen deceniju ranije prema nacrtima istog autora.

ORFEJ

SKULPTURA "Orfej", čuvenog užičkog vajara Milana Vergovića, bila je postavljena u dvorištu škole koja je nekada nosila ime "Josip Broz Tito", a danas je "Jovan Dučić". Snimak je nastao oko 1967. godine, najverovatnije kada je škola počela da radi, a ova skulptura je bila prilično neobična za ondašnju socijalističku ikonografiju.

Zbog vandalizma devedesetih godina skulptura je bila oštećena i sklonjena je u atrijum škole.