Vojvođanske priče: Dinamitom u buretu potapali turske lađe

I u dobru i u zlu, pripadnici Rečne flotile i Novosađani, uvek su bili tu jedni za druge, vezani neraskidivim vezama, stvaranim gotovo ceo vek. Kako i ne bi bili, kada generacije Novosađana odrastaju uz bazu Rečne flotile u rukavcu Dunava na Limanu. U popularnoj "Mornarici", zvanično - kasarni "Aleksandar Berić", rečni ratni brodovi, pod zastavom naše zemlje sidre se još od 1918. godine...

Veze Flotile i Novog Sada a i ovog dela Vojvodine, međutim, kako objašnjava poručnik fregate Dragan Spasojević, koji je, sa Boškom Antićem, kontraadmiralom u penziji autor monografije "Rečna flotila 1915-2015", mnogo su dublje i traju mnogo duže od veka.

- Naša jedinica baštini tradicije šajkaša sa Dunava i Tise, vojnika - Srba, koji su se, pod zastavama Habzburške monarhije, ali pod komandom oficira svoje nacije, u karakterističnim brodovima - šajkama, a u Šajkaškom bataljonu, borili protiv Turaka, opsedali Beograd... - priča Spasojević, dok obilazimo spomen-sobu ove rečne jedinice, nedavno renoviranu i dopunjenu atraktivnim eksponatima. - Po njima se i deo Bačke, nedaleko od Novog Sada, i naziva Šajkaška.

Spasojević, je, kako sam objašnjava, radeći na monografiji, sa starijim kolegom Antićem, velikim poznavaocem pomorske istorije, doajenom naših rečnih jedinica, više godina "plovio vodama istorije", kopajući po arhivskoj građi Vojnog arhiva, Arhiva Jugoslavije, Arhiva grada Novog Sada i bibliotečkim fondovima Centra za bibliotekarstvo, vojno-naučnoj dokumentaciji Matice srpske, a i po foto-arhivi Medija centra "Odbrana", Vojnog muzeja, Muzeja Vojvodine, a takođe i časopisa "Jadranska straža"...

Poručnik fregate Dragan Spasojević, autor knjige o Flotili, ispred panoa sa fotografijama komandanata ove jedinice / Foto: D. DOZET

- Posle šajkaša, moraju se pomenuti prvi mineri, koji su improvizovanim minama u buretu, prvi put postavljanim na reci u Evropi, zaustavljali turske lađe na Dunavu 1876. godine - nabraja Spasojević. - Tu su i borci Brodarske komande, koji su se, uz saveznike iz Rusije, Francuske i Engleske, suprotstavljali moćnim monitorima Austrougarske flotile, braneći Beograd 1914. i 1915. godine, kada je i ispaljen prvi torpedo na reci u istoriji, ali i sagrađen prvi srpski ratni brod - oklopni čamac "Jadar".

Ne smeju se, kako kaže Spasojević, zaboraviti ni brodarci i pomorci Jugoslovenske kraljevske mornarice, a ni pripadnici partizanske Mornaričke čete i Rečne ratne flotile, poginuli braneći slobodu naših reka.

- Flotila je u Novi Sad "stigla" zvanično 1918. godine, kada je preuzela brodove rečne flotile poražene Austrougarske - objašnjava Spasojević. - Tadašnji zimovnik, sa tek nekoliko objekata, bio je na dalekoj periferiji Novog Sada, i bio je baza, iz koje je kontrolisan rečni saobraćaj na gotovo celom toku Dunava u našoj zemlji. Novosađani su brodarce lepo prihvatili, a baza je, od tada, samo rasla i napredovala...

Austrougarski monitori u času kada ih je zaplenila srpska vojska

Pamte se i danas, kako priča Spasojević, svečano okićeni brodovi usidreni ispod Petrovaradinske tvrđave, povodom slave rečne flotile, Svetog jevanđeliste Luke, a takođe, i svečanosti posle Drugog svetkog rata, kada je obeležavan Dan rečnih jedinica...

- Novosađani dobro pamte i to da je Rečna flotila bila tu i kada su svi mostovi u Novom Sadu porušeni u NATO bombardovanju, i kada je skela, koju su gurali remorkeri, prevozila hiljade Novosađana sa jedne na drugu obalu - priča Spasojević. - Naravno, tu smo bili i kada su, poslednjih godina, nabujali Dunav i Sava pretili obalama, tako da sa našim narodom, čiji smo neraskidivi deo, delimo dobro i zlo...

Uniforma šajkaša iz perioda 1790-1809. /Uniforma vojnika Šajkaškog bataljona

HEROJI ODBRANE BEOGRADA

U OPERACIJAMA odbrane Beograda, od 6. do 9. oktobra 1915. godine, odigrala su se najvažnija dejstva prve nacionalne srpske flotile - podseća Spasojević. - U njoj su, predvođena prvim oklopnim čamcem "Jadar", učestvovala sva plovila, sve do konačnog pada prestonice i povlačenja jedinica srpske vojske iz grada. Tada su svoja plovila potopili sami mornari, pošto su sa njih skinuli oruđa.

Prvi brod rečne flotile "Jadar"

SVI pripadnici Rečne flotile, ističe Spasojević, ponosni su na herojstvo poručnika bojnog broda Aleksandra Berića, čiji su ljubav i stradanje za slobodu i čast otadžbine dostigli mitske razmere. On je, u Aprilskom ratu, kao komandant monitora "Drava", pružio žestok otpor, nadmoćnijem protivniku naneo velike gubitke i herojski potonuo sa svojim brodom.

"Gledamo prema Dravi, na njoj stoji komandant Berić i naša zastava koja vijori. Odlučio je da skonča sa svojim prkosnim brodom. Poslednje šta smo videli, bilo je kako pozdravlja ratnu zastavu. Bio je veliki, plemenit, hrabar, strog ali pošten i častan čovek, komandant i ratnik" - pisali su o Beriću preživeli saborci.

Pripadnici RRF sa zastavom jedinice

REČNA flotila, objašnjava Spasojević, obeležava Svetog Luku kao slavu jedinice, u znak sećanja na dan kada je 1918. godine, prilikom oslobođenja Beograda, podignuta srpska trobojka na zarobljenom austrougarskom rečnom monitoru "Bodrog", brodu sa čije je palube topovskom paljbom upravo po toj prestonici Kraljevine Srbije počeo Prvi svetski rat.

"KOZARA" - NAJSTARIJI BROD

Komandni brod "Kozara" / Foto: Monografija "Rečna flotila 1915-2015"

NAJSTARIJI brod u aktivnoj službi na rekama u Evropi trenutno je deo naše flotile - ponosan je Spasojević.

- To je "Kozara", naš komandni brod, veteran izgrađen još 1939. godine, u Regenzburgu u Nemačkoj, koji je u Drugom svetskom ratu služio sa istom namenom u ratnoj flotili Trećeg rajha. Brod je remontovan 2013. godine, čime mu je podarena nova mladost...