Na Javoru su se borili za Kosmet

KAD otmemo i povratimo Javor, tek onda možemo reći da smo izvršili svoju, sinovljevu dužnost prema otadžbini.

Ovako je, pre 140 godina, major Miahilo Ilić pozivao svoje junake u jednu od najtežih bitaka Prvog srpsko-turskog rata, u narodu poznatijeg kao Javorski rat. Osokoljen pobedom na Čemernici, kojom je sprečen prodor Turaka na Moravu, major Ilić je želeo da osvoji i Javor, da otvori "vrata slobode i Srbije" sunarodnicima u Raškoj oblasti i na Kosovu koji su još tamnovali u turskom ropstvu. Sa isukanom sabljom krenuo je pred vojnicima na turski šanac na Jankovom visu... Tren kasnije mladi major, pokošen kuršumom, i mnogi njegovi saborci, jurišnici - otišli su u legendu...

Ovim junacima Srbija danas odaje počast na Spomen-groblju na Javoru. I njima i njihovim saborcima Prvog srpsko-turskog rata koji su na Ivanjdan 1876. za otadžbinu vojevali i stradali na Kalipolju. Bitku nisu dobili, ali je po okončanju rata Srbija, za koju su ginuli, konačno dobila nezavisnost, a Srbi koji su i dalje ostali pod turskim okovima bili su osnaženi verom u skoro oslobođenje...

- Ratovi sa Turskom, od 1876. do 1878. godine, predstavljaju okončanje procesa sticanja nezavisnosti započetog još u ustanku - objašnjava dr Milić Milićević, naučni saradnik Istorijskog instituta u Beogradu. - Srbija i Crna Gora, posle ovog rata, na Berlinskom kongresu, postale su međunarodno priznate države. Obe su se i teritorijalno proširile. Srbija je dobila gradove, Niš, Vranje i Pirot kao i oko 12.000 kvadratnih kilometara u Topličkom, Niškom, Vranjskom i Pirotskom okrugu. Crna Gora je dobila Nikšić i prvi put izlaz na more dobivši Bar i Ulcinj.

Po rečima našeg sagovornika, Prvi srpsko-turski rat, u narodu poznat i kao "Javorski", početak je i promene spoljnopolitičke orijentacije Srbije.

- Ranije, u doba kneza Mihaila, težište budućeg proširenja bilo je prema zapadu, odnosno Bosni - kaže Milićević. - Posle ovog rata to je bilo potpuno onemogućeno jer je Austrougarska dobila mandat da okupira ovu teritoriju, a 1908. zvanično je i anektirala. Zbog ovoga misao o novim teritorijalnim proširanjima upravljena je prema jugoistoku, prema Raškoj oblasti, Staroj Srbiji i Kosovu. A, to se ostvarilo tek tri i po decenije kasnije, posle Balkanskih ratova.

Ipak, ratovi sa Turskom, kako kaže naš sagovornik, podigli su ugled Srbije, što se ogleda i u uzdizanju Srbije na rang kraljevine 1883. godine. Kralj Milan je postao i "prvi srpski kralj posle Kosova". Ipak, srpsko-turski ratovi su, kako naglašava naš sagovornik, imali i negativnih posledica, jer je Srbija izgubila oko 25.000 ljudi. Osim toga, na prostorima gde su vođene operacije, srušena je svaka peta kuća, a ratovi su podstakli zulume u Raškoj oblasti, Staroj Srbiji i na Kosovu.

Nažalost i granica između Otomanskog carstva i vazalne Kneževine Srbije, postavljena Hatišerifom iz 1830. godine, i dalje je ostala kost u grlu naroda. Protezala se Golijom i Javorom, obalom Uvca i preko planine Ivice spuštala se na Drinu. Kako istoričari kažu, u kolevci nemanjićke države, postavljena je i utvrđena gde nikad nije bila, razdvajala je isti narod.

MAJOR MIHAILO ILIĆ

JAVORSKI rat je izrodio mnogo junaka, ali u pesmu i legendu otišao je samo jedan - major Mihailo Ilić. Rođen u Jagodini, bio je jedan od najškolovanijih oficira onog vremena, književnik, član Srpskog učenog društva.

Odbijajući naredbu da se povuče i oslanjajući se na prirodne tvrđave, Čemernicu i Mučanj, u leto 1876. godine, sprečio je prodor Turaka sa Javora u dolinu Zapadne Morave. Bila je to jedna od najznačajnijih bitaka Javorskog rata. Major Ilić je poginuo 5. septembra 1876. godine, u 32. godini kao komandant Užičke brigade. Sahranjen je u Beogradu kod palilulske crkve u grobnicu koju mu je podigla buduća kraljica Natalija. Između dva svetska rata njegovi posmrtni ostaci izmešteni su na Novo groblje. Na obelisku piše: "Đeneralštabnom majoru Mihailu Iliću - javorskom junaku - zahvalna otadžbina".