Ikonu Bogorodice Filermose treba vratiti u Ostrog!

NAJČUVENIJOJ ikoni na svetu posvećenoj Bogorodici Pustinoljubivoj (Filermosi) nije mesto u muzeju već u crkvi. I to u manstiru Ostrog.

Saopštavajući ovo nedavno, prilikom obeležavanja slave Kola milosrdnih sestara "Kraljica Milena", kojem je Bogorodica Filermosa zaštitnica, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije je podsetio da je jedna od tri najpoznatije hrišćanske svetinje, koje se od Drugog svetskog rata nalaze u Crnoj Gori, "uhapšena" u muzeju, i da se na njoj ne smeju zarađivati pare. Najvrednija ikona hrišćanstva se nalazi u Plavoj kapeli Istorijskog muzeja Crne Gore na Cetinju. Bogorodica se nalazi u jednom sobičku (adaptirana je za te potrebe nekadašnja kancelarija) na zidu iza neprobojnog stakla, obasjana plavim svetlom, gde je mogu videti turisti.

Čudotvornu ikonu Presvete Bogorodice, koja je pokrovitelj kraljevskog Cetinja, naslikao je polovinom prvog veka svojom rukom Sveti apostol Luka. Bilo je to u Efesu u kući Svetog apostola Jovana Bogoslova. Ova svetinja bila je izvesno vreme na Rodosu, u pravoslavnom drevnom svetilištu Filermos i otuda ime. Zna se da je doneta u Jerusalim, a 430. godine carica Istočnog romejskog carstva Evdokija je prenosi u Konsantinopolj i pohranjuje je znamenitoj Vlahernskoj crkvi. Posle pada Konstantinopolja od udara krstaša, mnoge svetinje su opljačkane, među njima i ikona Bogorodice Filermose. Završila je u rukama rimokatoličkog monaško-viteškog reda Jovanovaca, koji su je ubrzo preneli u Svetu zemlju. Jovanovci je prenose na ostrvo Kipar, potom 1310. godine na ostrvo Rodos, gde su sagradili vojna utvrđenja, bolnice i svoju rezidenciju.

Malteški vitezovi su došli i u posed drugih dveju svetinja, koje se danas, takođe, nalaze na Cetinju - čestice Časnoga krsta na kojem je bio razapet Isus Hristos i desne ruke Svetoga Jovana Krstitelja, koja je u reci Jordan krstila Gospoda. Malteški vitezovi su posle propasti Malte od napada moćnog Napoleona, napustili zemlju. Oni su 3. avgusta 1799. godine tri velike svetinje hrišćanske poklonili ruskom imperatoru Pavlu II Romanovu.

- Svetinje su blagosiljale rusku zemlju sto dvadeset godina - kaže poznati publicista, Cetinjanin Jovan Markuš. - Bile su spasene od nasilja boljševika nakon Oktobarske revolucije.Nastojatelj manastira u Gatčinu gde su se nalazile, prenio ih je u Estoniju da bi ih carica Marija Fjodorovna, prenela, potom, u Kopenhagen. Posle njene smrti su tu neko vreme boravile, a onda su prenete u ruski saborni hram u Berlinu. Godine 1932. svetinje su poklonjene od strane mitropolita kijevskog Antonija Hrapovickog, jugoslovenskom kralju Aleksandru Karađorđeviću, u znak zahvalnosti za prihvatanje desetina hiljada ruskih izbeglica. I položene u Crkvu Svetog Andreja Prvozvanog na Dedinju.

U manastir Ostrog stigle su prvih aprilskih dana 1941. Doneo ih je mladi kralj Petar II Karađorđević, koji je potom napustio zemlju. Tajnu je poverio patrijarhu srpskom Gavrilu Dožiću, a ovaj je "zadužio" tadašnjeg igumana Ostroga Leontija Mitrovića da ih čuva. Tako je bilo. U svojoj keliji, svetinje je vrli iguman sačuvao i u jesen 1952. iguman Mitrović je objasnio kako su stigle i sačuvane u Ostrogu. Relikvije su završile u sefu tajne policije, da bi posle četvrt veka, 20. januara 1978. Čestica časnoga krsta I desna ruka Svetog Jovana Krstitelja bile vraćene Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, odnosno Cetinjskom manastiru, a ikona Bogorodice Filermose je otišla u muzej. Za ceo slučaj znali su tada retki. Tek 1993. na Lučindan, na zasedanju Arhijerejskog sabora SPC na Cetinju, mitropolit Amfilohije je otkrio tajnu.

* Dragulji sa ikone koju je izradio Sveti apostol Luka

U široj javnosti se međutim gotovo i ne zna da je ikona Bogorodice Filermose oskrnavljena. Da li se to dogodilo dok je 120 godina bila u ruskim lavrama, na putevima po Evropi, ili pak tog zlog proleća 1941. u smutnim danima aprilske bežanije od Beograda do Ostroga? Da li možda posle u Narodnoj Republici Crnoj Gori?

- Od početka ovdašnje priče o Filermosi bilo je jasno da je ikona oskrnavljena, tako što su s nje skinuta i tragom nestala dva krupna draga kamena - jedan od devet rubina bledocrvene boje u oreolu, prvi po redu u desnom kraku, gledano odozgo nagore i središni, najveći od osam safira u đerdanu i na prsima Bogorodice - kaže Budo Simonović, publicista iz Podgorice koji se dugo bavio ovom temom. - Na mestu gde je stajao rubin, baš kao i uz odgovarajući rubin na suprotnom, levom kraku, odnosno uz svih preostalih osam rubina u oreolu, i dalje se nalazi jedan mali dijamant, a na mestu gde je bio veliki safir u obliku ogromne kapi sada stoji neki zlatni ukras u obliku krstića sa belim kamenom u sredini. Nema ni safira ni dijamanata, na kakvim vise ostalih šest safira u đerdanu. U novije vreme ima i onih koji veruju da se ovde i ne radi o safiru, nego o nekoj vrsti plavog dijamanta, u svakom slučaju najskupocenijeg dragog kamena na svetu, sa jedinstvenim osobinama, kakvih ima samo na Uralu, u rudnicima iz kojih su draguljima snabdevane ruske carske juvelirske radionice.