SLOBODA SVANULA SA JAVORA: Pre 110 godina posle dugog Turskog ropstva oslobođeni Stari Vlah i Polimlje

RIKA topova sa Javora, samo dan nakon što je 18. oktobra 1912. godine srpski kralj Petar I Karađorđević izdao ratni proglas - najavila je da se krvlju i gvožđem raskivaju lanci ropstva, skida otomanski jaram, da Starom Vlahu i Polimlju sviće sloboda. To je označio kraj očaja i beznađa raje pod turskim zulumom, nestanak agovanja i begovanja...

Skup narodnih prvaka i komita pet srezova na Javoru 1912., Arhiva Biblioteke u Novoj Varoši

Oslobađanje Starog Vlaha i drugih krajeva Stare Srbije, kolevke srpske srednjovekovne države, bilo je predviđeno u svim srpskim ratnim planovima, još od vožda Karađorđa do kralja Petra I Karađorđevića. Srpska Vrhovna komanda, kako u više radova o Prvom balkanskom ratu piše istoričar dr Savo Skoko, 1912. godine prema Raškoj oblasti grupisala je Ibarsku vojsku pod komandom generala Mihaila Živkovića i Javorsku brigadu potpukovnika Milivoja Anđelkovića Kajafe sa preko 37.400 ljudi i 144 topa.

Javorska brigada pošla je "braći u pohode" pravcem Javor - Sjenica - Pljevlja i Kokin Brod

- Nova Varoš, sa zadatkom da oslobodi Stari Vlah i obezbedi desni bok, prema austrougarskoj granici, koja se nalazila na Uvcu, kod Priboja.

Rađanju slobode pomažu i grupe starovlaških ustanika i komita, koje je predvodio Sreten Vukosavljević. Čim se saznalo za koncentraciju srpske vojske na Javoru, srpsko stanovništvo pograničnih krajeva "prelazi u grupama javorsku granicu i moli za oružje", pa mu je iz ivanjičkog barutnog magacina, sa brda Mazgita, izdato 500 pušaka "mauzerki", zabeležili su hroničari.

Oslobodilačke čete su u nezadrživom pohodu najpre razorile karaule zidane da vekuju na granici postavljenoj i utvrđenoj kroz isti narod, a zatim su usledile dve ključne bitke. U noći između 20. i 21. oktobra osvojeno je utvrđenje u Kalipolju i nastavljeno potiskivanje Turaka prema Pešteri i opsada Sjenice, u kojoj je oko 3.000 vojnika organizovalo odbranu.

Učitelj Jevrem Čakarević, Arhiva Biblioteke u Novoj Varoši

Posle ogorčenih borbi, u kojima je ranjen i načelnik štaba Javorske brigade Dušan Trifunović, a srpski artiljerci zbog teškog terena nosili oruđa na rukama, Turci su 25. oktobra istakli belu zastavu. Ulazak Javorske brigade u Sjenicu srpski narod je kako ističe Aleksa Borisavljević u svom "Rodoslovu", doživeo "kao izlazak iz tamnice na slobodu".

Već narednog jutra glavnina Javorske brigade se preko Miloševog Dola uputila ka Prijepolju i Pljevljima. Ne nailazeći na bilo kakav otpor, prenoćila je na Kobiljoj Glavi, a usput srela izaslanstvo građana Prijepolja, koje je tvrdilo da tamo nema turske posade. U maršu, oko podneva ušla je u Prijepolje, pa, iako premorena i bez redovnog snabdevanja, produžila pokret ka Pljevljima.

Više istraživanja i autora knjiga - dr Savo Skoko, dr Petar Opačić, dr Stevan Ignjić, dr Vojislav Subotić, Novak Živković, Blagoje Radivojević, Vukoman Šalipurović i drugi - ostavili su mnogobrojna svedočanstva o očaju i beznađu srpskog naroda u Raškoj oblasti, kao i ratnim prilikama. Dragocenu građu čuvaju i operacijski dnevnici, izveštaji komandanata jedinica i izviđača sa bojišta 1912. godine, te zapisi o kazivanju ratnika i svedočenja ratnih izveštača.

Milivoje Anđelković Kajafa, Arhiva Biblioteke u Novoj Varoši

DESETERAC UČITELjA ČAKAREVIĆA

UČITELj i narodni guslar Jevrem Čakarević (1857-1937), rođen u novovaroškom selu Štitkovu, svedok "dolaska Srbije", kako se tada govorilo, ostavio je za pokolenja i pamćenje pesmu u desetercu o pobedonosnom pohodu srpske vojske. Te ratne godine spevao je na Javoru pesmu "Boj na Sjenici i oslobođenje Prijepolja, Pljevalja, Nove Varoši i Priboja 1912. godine", koju je već 1913. objavio u Beogradu kao posebno izdanje. Knjigu je pre deset godina priredio Dobrilo Aranitović, a štampao Dom kulture u Prijepolju.

Spomenik oslobodiocima u Prijepolju, Arhiva Biblioteke u Novoj Varoši

DATUMI ZA PAMĆENjE

JAVORSKA brigada je 25. oktobra 1912. godine zauzela Sjenicu, Prijepolje je oslobođeno 27. oktobra, na Svetu Petku, Pljevlja već sutradan, pa Nova Varoš 1. novembra, a pet dana kasnije i Priboj.

U čast i slavu 1. novembra, dana ulaska 4. užičkog puka trećeg poziva u Novu Varoš, ovaj datum je odlukom odbornika Skupštine opštine 13. jula 1998. ustanovljen za Dan opštine.

Novi praznik obeležen je prvi put već iduće jeseni.

Preporučujemo

Društvo

2 4

ŽENA SA NAJVIŠE ODLIKOVANjA U ISTORIJI: Na današnji dan 1973. preminula je heroina Milunka Savić

05. 10. 2022. u 13:08

Društvo

1 34

PRE TAČNO 109. GODINA KOSOVO VRAĆENO POD OKRILjE SRBIJE: Ovako je kralj Petar pisao o pobedi - "Sad je naša mila otadžbina mnogo prostranija"

07. 09. 2022. u 09:45

Društvo

0 0

MIŠIĆEVO POSTROJAVANjE BUDUĆIH VOJVODA: Osvećeno Kosovo i nezahvalni prijatelj sa Akademije

12. 08. 2022. u 15:18

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije