Mehmed-paša Sokolović podigao Srbe iz pepela

U paradoksima su skrivene najveće istine: usred najmasovnije islamizacije na ovim prostorima Mehmed-paša Sokolović je srpskom rodu vratio izgubljeni nemanjićki identitet i svest o poreklu. Obnavljajući Pećku patrijaršiju 1557. godine, pravom demografskom eksplozijom proširio je granice srpskog etničkog prostora do Budima, a naciji bez sopstvene države - obezbedio je opstanak u svim potonjim vekovima. Dragocena saznanja o nedovoljno rasvetljenoj ulozi sultanovog velikog vezira u srpskoj istoriji, na tribini u Andrićevom institutu u Višegradu, izneli su istoričari iz Turske i Srbije, mr Enes Demir i prof. dr Miloš Ković i direktor instituta Emir Kusturica.

Pročitajte još: Mehmed-paša Sokolović sazidao crkvu na majčinom grobu

- Znamo da je Mehmed-paša, kao Bajo iz Sokolovića (tur. Šahinoul - selo sokolovih sinova) kod Ruda i pripadnik srpskog plemstva, sa 18 godina iz Mileševe odveden u janičare. Primio je islam i postao veliki vezir. Mehmed-paša pripada turskoj i srpskoj istoriji, a za nas je obnova Pećke patrijaršije, kada je bio treći vezir, ključna. Za patrijarha je postavio Makarija Sokolovića, svog bliskog srodnika. I sledeća tri patrijarha do 1586. su iz porodice Sokolovića. Zavičaju se vraćao kroz zadužbinarstvo gradeći ćupriju na Drini i džamiju u Sokolovićima, a na dvoru je okupljao familiju i zemljake - ističe Ković. - U pohodima se oslanjao na Srbe, zauzvrat im je obnovio Patrijaršiju, u vremenu kada je crkva jedini čuvar identiteta "srpskog otečestva". Paradoksalno, od smrti Mehmeda Osvajača do smrti Sulejmana Veličanstvenog, od 1480. do 1566. u vreme najveće islamizacije, uz pojačan pritisak rimokatoličkog sveta na Srbe, Patrijaršija se obnavlja, a pašini rođaci Sokolovići vladaju od Budima do Hercegovine.

Pročitajte još: Još je živa loza Sokolovića

U turskom pohodu na rimokatolički svet, Srbi popunjavaju prazan prostor. Turcima su potrebni demografski i ekonomski. Uređen sistem značio je sigurno ubiranje prihoda. Tako je Patrijaršija plaćala berat 2.000 dukata godišnje, a Srbi na ogromnom prostoru uzimaju porez i od katolika i od protestanata.

Foto Vikipedija Mehmed-paša Sokolović

- Makarije postaje patrijarh svih Srba, "pridržava presto srpske zemlje, opšti je otac, učitelj i patrijarh Srbima i Bugarima, zapadnog primorja i severnih strana". Dodeljuje mu se, dakle, titula srednjovekovnih srpskih vladara. Granice srpskog etničkog prostora su proširene u pravoj demografskoj eksploziji. Dobijamo unutrašnju samoupravu. Obnovljena je kosovska, zavetna zajednica, srpska nacija kao zajednica vere, kulta, predanja. Podižu se novi manastiri na teritoriji Osmanskog carstva. Sve to, u vremenu kada državu nemamo - naglasio je Ković.

Bajo iz višegradskog kadiluka, Srbe je podigao iz pepela. Istovremeno, tursku osmanlijsku imperiju učinio je najjačom svetskom silom.

- U celokupnom osmanskom carstvu, Mehmed-paša Sokolović je po važnosti druga ličnost, iza sultana. Istražujući njegovo etničko poreklo, u izvorima nalazimo da je njegovo ime bilo Bajo i da je Srbin iz redova srpskih despota. Većina dokumenata navodi da potiče iz pravoslavne porodice i da se u Mileševi obrazovao i radio. Regrutovan je 1521. Venecijanskom konzulu se poverio da je u manastiru, sa 18 godina "pevao religiozne pesme visokim glasom" - izneo je dragocene podatke mr Enes Demir iz Generalne direkcije državnih arhiva Republike Turske. - Bajo je sultanu Sulejmanu Veličanstvenom odveden u jedrenski saraj. Podvrgnut je Mehmed-paša oštroj vojničkoj disciplini, a zatim ide u Kapisaraj, gde je dobio najbolje obrazovanje. Ubrzo ulazi u unutrašnju dvorsku službu. Postaje najpouzdaniji sultanov čovek, prati ga na pohodima, obavlja poverljive misije diplomatske prirode. Kao glavni zapovednik pomorskih snaga, tursku flotu preuredio je u najveću silu tog vremena i zaslužan je za najveće vojne trijumfe Osmanlija - kaže Demir.

Ženidbom sa Ismihan, ćerkom sultana Selima Drugog, njegov uticaj raste. Glavni komandant celokupne osmanske vojske protiv Habzburške monarhije, sa 60 godina postaje veliki vezir - prvi činovnik Osmanskog carstva. I prvi na ovom položaju koji nije rođenjem musliman.

Demir je u Višegrad doneo i dva dokumenta: odobrenje za popravku mosta na Drini iz 1860. i naredbu da se u ime sultana izgradi džamija u Sokolovićima. I govorio je kako je najveći trag u istoriji osmanlijske imperije, ostavio jedan Srbin.

Foto O. Radošević / Odobrenje za popravku mosta na Drini

VEČE PRED SMRT

NAKON što je 1574. uništio špansku mornaricu, velikom veziru Sokoloviću nazire se kraj. Umire sultan Selim, a na vlast dolazi Murat Treći.Posle 12 godina na mestu velikog vezira, potčinjeni veziri mu postaju neprijatelji i rivali. Prema jednom izvoru, 1579. godine "jedan bosanski ludak kome je paša činio mnogo dobročinstva, rekavši da treba da preda molbu" prilazi paši. Tada mu zabija jatagan u grudi. Sokolović nije odmah umro. Večeri pred smrt, od Hasan-age koji mu je čitao istorijske knjige, tražio je priču o stradanju Murata Drugog u Kosovskom boju. Tada je rekao: "Bože, podari i meni ovakvu smrt." - navodi Demir dragocene podatke iz osmanlijskih arhiva. - Postoji i zapis da je jedan derviš bio unajmljen za atentat na velikog vezira, da bi osvetio ubistvo šeiha tog derviškog reda.

KUSTURICA: UNIVERZALNE VREDNOSTI

- Istoriju moramo posmatrati kao zbir sintetičkih svojstava gde nije sve crno-belo. U prošlosti tražimo ohrabrenje, a naći ćemo ga u liku Mehmed-paše Sokolovića. Opština Višegrad je jednu donaciju pretvorila u spomenik velikanu, jer postoje univerzalne ljudske vrednosti koje sežu iznad običnog života, ostavljajući duboke tragove, kao što se dogodilo sa ćuprijom. Danas preživljavamo zahvaljujući toj lepoti. Mehmed-paša je završio kao i mnogi ubodom noža u leđa, a obezbedio je opstanak Pećke patrijaršije, dok je njegov brat sačuvao Mileševu - ističe Emir Kusturica.