KORIFEJI NAUKE I SLUGE SVOG NARODA: SANU su u prošlosti vodili velikani politike, kulture i javnog života

ZVANjE akademika oduvek je bilo najuglednije u srpskom društvu, a izbor na čelo Srpske akademije nauka i umetnosti smatra se za posebnu počast i priznanje.

Foto P. Mitić

SANU je, kroz svoju istoriju, od vremena Srpske kraljevske akademije do danas, imala 21 predsednika. Jedini među njima koji je dobio podršku kolega u dva vremenski odvojena mandata bio je Sima Lozanić.

Najduže je "kućom besmrtnih" upravljao Aleksandar Belić, čak 23 godine! Istina, u vreme njegovog mandata, zbog Drugog svetskog rata, Akademija je bila prinuđena da svoj rad obavlja u tišini, pa čak i da ga prekine. Po dužini mandata iza njega su Dušan Kanazir, 13 godina i Nikola Hajdin, samo godinu kraće!

Istorija SANU datira od 1841. godine, kada je naporima Jovana Sterije Popovića i Atanasija Nikolića, formirano Društvo srpske slovesnosti. Knez Mihailo Obrenović je 7. novembra 1841. pečatom potvrdio "Uredbu o ustanovleniju Društva srbske slovesnosti", sa ciljem da društvo širi nauku na srpskom jeziku i usavršava jezik. Društvo je imalo predsednika, potpredsednika i sekretara, redovne, dopisne i počasne članove.

Predsednik je, prema pravilima, uvek bio ministar prosvete. Kada je rad Društva srpske slovesnosti nasledilo Srpsko učeno društvo, 1864. godine, za njegovog prvog predsednika izabran je Jovan Gavrilović, istoričar i političar.

Foto Arhiva

Srpska kraljevska akademija osnovana je 1886. godine, a kralj Milan Obrenović je uredbom, 5. aprila 1887. godine za prvog predsednika izabrao Josifa Pančića, lekara i botaničara, koji se upisao u vrh svetske nauke pronalaskom više od 130 biljnih i dve životinjske vrste. On se kasnije, pismom, sa samrtničke postelje, obratio akademicima na svečanom skupu 22. februara 1888. godine, a njegova beseda i danas se smatra svojevrsnim manifestom misije ove institucije. Pančić je preminuo svega tri dana kasnije. U tom trenutku već je bio izabran novi predsednik, Čedomilj Mijatović.

Čak i letimičan pogled na listu predsednika Akademije svedoči o jedinstvenom nizu najumnijih ljudi svoga doba. Iako formalno ne pripada ovom društvu, svoje mesto u krugu besmrtnika ima i poznati pravnik i pisac Jovan Sterija Popović, koji je najznamenitiji inicijator osnivanja najviše nacionalne prosvetne ustanove.

Biografije čelnih ljudi SANU kroz istoriji pokazuju još jednu dragocenu odliku - patriotizam koji su gotovo bez izuzetka ispoljavali kako u svom naučnom delovanju, tako i kroz sveukupan javni angažman. To potvrđuje opredeljenje SANU i njenih predsednika da istinski služe svom narodu i državi.

Primera je pregršt. Milan Đ. Milićević vodio je Akademiju od 1896. do 1899. godine, a celokupno delo ovog književnika, etnologa, putopisca i hroničara odiše trudom i željom da se istraži i afirmiše najbolje što srpski narod poseduje. Isto bi se moglo reći i za vrsnog geografa i istraživača Jovana Miškovića (na čelu Akademije od 1900. do 1908), koji je kao general svoj patriotizam pokazivao na delu učestvujući u ratovima s kraja 19. veka. Zapamćen je kao veliki reformator srpske vojske, utemeljivač vojnog školstva i agilni ministar vojni.

Foto Ilustracija V. N.

Srpskoj istoriji dobro je poznato grandiozno delo Stojana Novakovića, koji se bavio istorijom, filologijom, arheologijom, političkom teorijom, diplomatijom... Akademiju je vodio od 1906. do 1915. godine, u bremenito vreme predvečerja Prvog svetskog rata i sveopšte nacionalne mobilizacije. Novaković se sa velikim uspehom bavio i politikom, a u nekoliko navrata obavljao je dužnosti ministra raznih portfelja, premijera, diplomatskog predstavnika...

Na isti način bi mogla da se sagleda i nesvakidašnja ličnost Jovana Cvijića, geografa i antropologa, neumornog putnika naučnika svetskog renomea. Pored nebrojeno prvorazrednih naučnih radova i dela neprolaznog značaja, Cvijić je svoj doprinos dao i u zaokruživanju granica Kraljevine SHS posle Prvog svetskog rata. Njegov i doprinos Mihajla Pupina bio je presudan da u teškoj borbi za iscrtavanje granica novostvorena država u sebe uključi niz krajeva koji su bili neskrivena težnja ratnih saveznika, a mirnodopskih konkurenata.

Svaki pomen predsednika Akademije gotovo da je nezamisliv bez naglašavanja Slobodana Jovanovića, koji je na čelu Kraljevske akademija nauka bio od 1926. do 1931. godine.

Oblasti u kojima je ovaj vanserijski intelektualac dao svoj doprinos nije lako ni nabrojiti - pravo, istorija, književnost, politika, diplomatija... Prvi Slobodan u srpskom narodu smatrao je da je dužnost svakog javnog delatnika da svoj patriotizam i praktično iskaže, pa je Jovanović bio i osnivač Srpskog kulturnog kluba, ministar, predsednik vlade...

U novije vreme, svojom erudicijom, svestranošću i istinskom brigom za položaj srpskog naroda, među čelnicima SANU izdvojio se Dejan Medaković (1999. do 2003). Vrstan istoričar umetnosti, verovatno najbolji stručnjak za barok koga smo imali, uspešno se oprobao i kao pisac, pesnik, likovni kritičar i uporni čuvar nacionalnog blaga.

AKADEMIK NA BERLINSKOM KONGRESU

U KRUGU izuzetnih ličnosti koje su u prošlosti vodile Akademiju nauka svakako je i Jovan Ristić, državnik, diplomata i istoričar. Uz Iliju Garašanina i Nikolu Pašića, Ristić se smatra najvećim državnikom Srbije 19. veka. Bio je osnivač i vođa Liberalne stranke i svakako dominantna politička figura domaće politike od 1868. do 1893. Obavljao je i dužnost kraljevskog namesnika, a Kneževinu Srbiju je zastupao na Berlinskom kongresu, na kome je Srbija stekla punu nezavisnost.

Preporučujemo

Kultura

0 1

KNjIGA UGRAĐENA U TEMELj AKADEMIJE: SANU brine o najsveobuhvatnijoj naučnoj biblioteci srpskog naroda

19. 11. 2021. u 19:45

Kultura

0 0

ČUVAR ŽITIJA I STARIH AKATA: Arhiv Akademije nauka punih 180 godina sakuplja građu dragocenu za srpsku istoriju

19. 11. 2021. u 14:30

Kultura

0 0

RADNO POD KUPOLAMA PALATE: Ukupno 132 člana organizuju stotine naučnih skupova, izložbi, koncerata

19. 11. 2021. u 21:30

Kultura

0 4

RIZNICA NACIONALNIH UMETNIČKIH DRAGOCENOSTI: Palata Akademije u Knez Mihailovoj ulici čuva i dragoceni fond slika i skulptura od značaja

19. 11. 2021. u 20:54

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije