Karađorđeve šančeve zbog nemara zatrpao zaborav

NEMA planine u Starom Vlahu bez toponima Karađorđev šanac ili Šanac. Po visovima od Murtenice, Čemernice, Javora i Mučnja, preko Zlatara do Jadovnika i Golije, zemljana utvrđenja i narodna predanja svedoče o Karađorđevom pohodu u Staru Rašku 1809. godine, kada je vođa Prvog srpskog ustanka ličnim prisustvom u bitkama nagovestio namere Srbije.

Pročitajte još:Vojvoda koji se nije plašio Karađorđa

Šančevi su prema onovremenoj vojnoj misli i praksi građeni na pogodnom, vojno-strateškom mestu - za borbu, osmatranje, straže, odbranu od upada, i udara u pozadinu. U utvrđenjima, koje se gradili i Srbi i Turci, sa unutrašnje strane podizani su bedemi, često sa mestima za topove i džebanu, a okolo kopani duboki rovovi. A kad bi se smirile bune i crtale granice, na poprištima bitaka sabirao se narod, u šančevima ili kraj njih bili sabori, dolazili su đaci na izlete i časove istorije. Kad su sela ostala bez mladosti i ruku, ova mesta počela je da otima gora i tama zaborava.

Pročitajte još: Vojvoda i Karađorđe usred Bačke

NAJGORE je što u Starom Vlahu šančevi nisu istraženi, kao što je to u knjizi "Ustanički šančevi na Drini" uradio Valjevac Miloje Nikolić, ili Dragica Premović iz Muzeja "Ras" u radu "Materijalna svedočanstva Prvog srpskog ustanka na području Sjenice i Novog Pazara".

Prve tragove o šančevima ustanika ostavio je pisar starovlaškog vojvode Maksima Raškovića i kasnije berberin kneza Miloša Obrenovića - Nićifor Ninković u memoarima "Žizniopisanija moja". Pišući o putu iz Topole "sa 30 bećara u Starovlašku" u proleće 1809. godine, Ninković pominje šančeve na Kosatici i kod Nove Varoši, pa popravku šanca na Javoru, gradnju dva šanca u selu Deretinu, te bitku na Kukutnici i čuvanje granice od Turaka.

"Prema ratnom planu za nastavak rata sa Turcima, Karađorđe je odabrao najteži i najvažniji zadatak među četiri operativne grupe. Krenuo je prema Raškoj i Crnoj Gori, kako bi se prekinula veza između Bosne i Carigrada i preko Pešterske visoravni i ostvarila veza sa Crnogorcima i Hercegovcima" - piše mr Salih Selimović, istoričar iz Sjenice.

Hadži-Prodan Gligorijević

KARAĐORĐE je 27. aprila 1809. pokrenuo vojsku iz Užica i Požege, a sa sobom poveo najsposobnije vojvode - Miloša i Milana Obrenovića, Arsenija Lomu, Lazara Mutapa, Antonija Pljakića, Prodana Gligorijevića, a knez Maksim Rašković i knez Bogdan sa Kušića su bili na svom terenu. Po nekima od njih šančevi i danas nose imena. Vožd je, podseća Selimović, najpre oslobodio Novu Varoš, pa uz teške borbe i tvrđavu u Sjenici, a deo jedinica izbija na reku Lim.

Turci su grčevito branili znatan strateški pravac. Vožd je, najpre 4. juna, pred Sjenicom izvojevao sjajnu pobedu, a zatim s vojskom, bez odmora, pohitao i, uz iznenađenje, u Suvom Dolu, naneo Turcima težak poraz.

Ubrzo su se izjalovile nade stanovništva Starog Vlaha da će se teritorijalno pripojiti matici Srbiji i međe biti tamo "gde je Karađorđev šiljbok stajao" 1809. Međutim, "veliki bogaz", odnosno carigradski drum, bio je onaj strateški razlog, koji je odlučio i uslovio, da granica ostane na Javoru, a srpska naselja na levoj obali Uvca u sastavu Otomanskog carstva još ceo vek - do oslobođenja 1912. godine.

SPREČIO POŠUMLjAVANjE

NA Čemernici su dva šanca: na Lisini i iznad sela Preseke, na dva i po kilometra od Anateme.

- Šanac iznad Preseke, na visini od 1.378 metara, šumari su 1984. godine hteli da pošume ali sam ih sprečio - kazuje prvi komšija Ljubiša Aničić. - Redovno uklanjam kleke, breze i ive u šancu veliičine 50 sa 60 metara.