Izgubljeno blago javorske lepotice: Šta skriva pećina Durulja

PRE 44 godine beogradski inženjer i speleolog Milutin Rudaković Kepa (79) i dr Jovan Petrović, tada najbolji poznavalac pećina u Srbiji, predali su opštinskim čelnicima u Novoj Varoši projekat uređenja pećine Durulja u selu Bukoviku, pod Javorom. Međutim, ni u nekoliko navrata kasnije Rudaković nije uspeo da zainteresuje vlast i planere razvoja grada pod Zlatarom da ovaj prirodni dragulj postane i turistički biser i da upotpuni ponudu Starog Vlaha.

Što je najgore - taj elaborat se zaturio ili izgubio kad opštinskih ćata. S druge strane, blago javorske lepotice, kako su je nazvali speleolozi pri otkriću 1964. godine, dostupno je samo malom broju istraživača, i to vičnijim i smelijim, kao i onima koji su imali sreću da kamerom zabeleže čari ukrasa što ih je mašta prirode vajala vekovima.

- Predlagali smo otvaranje ulaza u pećinu, kilometar niže, kod vrela Vrševine i da se iznad reke proširi put talpama do gornje galerije, kao u Rajkovoj pećini kod Majdanpeka - priča Milutin Rudaković, član prve ekspedicije. - Uredilo bi se oko 800 metara, na hodnicima i galerijama gde je nakit nadohvat ruke. Nisu potrebna velika ulaganja.

Ulaz u pećinu više podseća na vučju jazbinu, pa se do prve galerije stiže puzanjem kroz prolaz dug 15 metara, a zatim se pomoću lestvi spušta 40 metara u kanjon. Ukrasi na ulazu, koje je mašta prirode vajala vekovima, očarali su speleologe.

- U kanjonu su dugački useci i galerije sa virovima, vodopadima, jezerima i koralnim ostrvima - sa oduševljenjem govori Rudaković, koji se više puta vraćao u pohode javorskoj lepotici. - Osim što je bogata vodom, Durulja ima i prelepi nakit: kanjon je crne boje, a gornje galerije su narandžaste i bele, sa mnogobrojnim kamenim stubovima, strelama i statuama, među kojima dominira Deda Mraz.

Speleolozi i TV kamermani 1979. ispod statue Deda Mraza

Reka koja kupi vodu Kalipolja, ponire pre Jastrepca, a onda u selu Bukoviku izbija kao rečica Vrševina, desna pritoka Uvca. Pećina je još tajna jer je ispitivanje, posle dve kilometra, zaustavio teško prohodan sifon.

U pećini se u zlim vremenima narod skrivao od Turaka i Švaba, sklanjajući pod njene svidove oružje, municiju, namirnice i odeću. Pre dve i po decenije, Zavod za zaštitu prirode Srbije je prvom komšiji u zaseoku Kurćubići dao "crno na belo" da čuva podzemno blago i spreči iznošenje pećinskih ukrasa.

Izvor reke Vrševine, kad kopne snegovi Javora

Ulaz u pećinu kao vučja jazbina

PRVI ISTRAŽIVAČI

PEĆINU na zapadnoj strani Javora, ispod Golog brda, pre 56 godina otkrili su članovi Speleološkog odseka Beograda - Stadoje Kusicki, Branislav Božović, Miroslav Bakić, Milutin Rudaković Kepa, Stanislav Žolaj i pokojni Petar Bakić. Niz reku ponornicu tada su plovili u gumenom čamcu.