SUSRET SA ISTORIJOM: Kako je Tito smenjen na kongresu u Baru

U DRAMATIČNIM godinama spora sa Staljinom, u vreme Informbiroa, jugoslovenski emigranti prebegli za Sovjetski Savez, kojih je, prema svim procenama, bilo oko 3.500, predstavljali su “zdrave snage” i jedine “prave marksiste - lenjiniste”. Prema planovima Moskve, trebalo je da oni postanu jezgro nove Komunističke partije Jugoslavije. Njihova uloga je bila u organizovanju antititovske propagande u štampi, a posebno preko radio-stanica koje su bile locirane u Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj i Albaniji.

U Moskvi je izlazio list “Za socijalističku Jugoslaviju”, glasilo Saveza jugoslovenskih patriota za oslobođenje ispod fašističkog jarma klike Tito-Ranković i imperijalističkog ropstva.

Na Uralu je čak osnovan jugoslovenski vazduhoplovni puk, koji su početkom pedesetih godina premestili u Moskvu kako bi bio pri ruci u slučaju napada na Jugoslaviju. Kada je Staljin umro, predstavnici ovih emigranata su na njegov kovčeg položili venac s natpisom: “Najvećem prijatelju i zaštitniku naroda Jugoslavije.”

Posle 1954. godine, i zbližavanja između Tita i Hruščova, formalno su raspustili sve njihove organizacije i ukinuli radio-stanice i listove. A konvencijom između dveju vlada, informbiroovcima je garantovana amnestija ukoliko odluče da se vrate u zemlju. Otprilike njih 1.300 iskoristilo je tu mogućnost, a ostali su prihvatili sovjetsko državljanstvo.

Ovi novi građani SSSR u žižu javnosti dolazili su onog trenutku kada su se odnosi između Beograda i Moskve nalazili u kriznim situacijama. Tako su, recimo, 1959. uputili antititovsku poslanicu XXI vanrednom kongresu KPSS, koja je uvršćena u službene dokumente. Ove akcije uglavnom su predvodili Mileta Perović i Vlado Dapčević.

PROČITAJTE I:SUSRET SA ISTORIJOM: Tito ustašama omogućio da sa sovjetima oslobađaju Srbiju

U PRVOJ polovini sedamdesetih godina prošlog veka, Josip Broz glasno izjavljuje da Sovjetski Savez ni na koji način ne ugrožava Jugoslaviju i često upozorava Zapad da prestane da plaši Jugoslaviju pretnjama sa Istoka. Sa Brežnjevom se dogovara da brodovi Crnomorske ratne flote, koja je sve prisutnija na Sredozemnom moru, koriste neke baze na jadranskoj obali, pod izgovorom da se nalaze na remontu.

I baš nekako u to vreme, 6. i 7. aprila 1974. u Baru, okupljaju se delegati iz 13 ilegalnih informbiroovskih organizacija iz zemlje. Ovaj svoj skup, održan u kući profesora istorije iz Prištine dr Branislava Boškovića, nazvali su Peti kongres KP Jugoslavije. Zašto peti, obrazložio je domaćin dr Bošković: “Zato što je rad KPJ do Petog kongresa 1948. bio uglavnom prihvatljiv. A onda je na Petom kongresu Josip Broz izvršio državni udar i zaveo režim lične vlasti.”

KOMNEN Jovović, Branislav Bošković, Branko Dragović, Miladin Tomović, Radan Tomović, Momčilo Jokić, Drago Stamatović, Čedomir Jasnić, Radenko Bjelanović, Dragoljub Simonović, Aleksandar Piper i Miljan Babović suspenduju SKJ i biraju Centralni komitet, Politbiro, Nadzornu i Revizionu komisiju. Za generalnog sekretara imenovan je stari informbiroovac Mileta Perović.

Momčilo Jokić

Koordinacioni odbor za osnivanje nove KPJ formiran je još 1971, a potom su postepeno organizovane pećka, prištinska, novosadska, beogradska, banjalučka, tuzlanska i barska ćelija. Viđeniji članovi NKPJ bili su Mileta Perović, Momčilo Jokić, Komnen Jovović, Slobodan Lazić, Branko Bošković, Đorđe Bikicki, Đura Šargi... Odlučili su da se Kongres održi na dan napada Nemačke na Jugoslaviju.

Kako dokumenta govore, Služba državne bezbednosti je imala svog čoveka u takozvanoj kijevskoj grupi. On dojavljuje da iz Moskve kreće diplomatski automobil u kojem je propagandni materijal za “novo rukovodstvo nove partije”. Usput im napominje da letke i ostalu “građu” prenosi sin sovjetskog diplomate iz ambasade u Beogradu. Služba, u blizini mađarske granice, inscenira saobraćajni udes, i u gepeku automobila sa diplomatskim tablicama pronalazi kompromitujući materijal.

I već početkom maja počinju hapšenja. Najpre su lišeni slobode učesnici skupa u Baru i dvadeset njihovih najbližih saradnika. Kasnije je privedeno više stotina simpatizera i pristalica širom Jugoslavije. Suđeno im je tokom 1974, najviše pred sudovima u Peći, Titogradu, Beogradu, Novom Sadu i Banjaluci.

ISTORIČAR Srđan Cvetković tvrdi da su u prvom naletu osuđene 54 osobe. Kažnjeni su višegodišnjom robijom, u rasponu od pet do 15 godina zatvora. U najbrojnijoj, Pećkoj grupi, dvadeset dve osobe dobile su relativno blage kazne, osim Branka Boškovića, kažnjenog sa 13, i Komnena Jovovića, osuđenog na 14 godina zatvora zbog optužbe da je bio glavni predstavnik za kontakte sa IB emigrantima. Šestorica su oslobođena, a sedmorici su kazne ubrzo ublažene. Novosadskoj grupi su izrečene strože kazne - od njih 11, više od polovine dobilo je kazne od 11 do 13 godina zatvora i niko nije predložen za pomilovanje.

PROČITAJTE I:SUSRET SA ISTORIJOM: Zašto je Draža popularniji od maršala Tita

Pažljivi hroničar tog vremena može da uoči da je, osim suđenja “neoibeovcima”, do kraja te 1974. godine došlo i do čistke u pojedinim društveno-političkim organizacijama, državnim i kulturnim ustanovama. Na udaru su bili intelektualci, studenti, partijski rukovodioci, pripadnici elite.

Vlado Dapčević

Svi ovi procesi vođeni su daleko od očiju javnosti. Tek kada je “Vašington post” polovinom septembra otkrio detalje o kongresu u Baru, Tito je prilikom posete čeličani u Jesenicama spomenuo zaveru protiv SKJ. I, kao što se može pretpostaviti, narednih dana mediji su bili puni članaka o informbiroovskim emigrantima, uz tvrdnje da ih je bilo 725, većinom srpske i crnogorske nacionalnosti.

Međutim, vidljivo je da među osuđenima nisu bili njihovi lideri: “novi” generalni sekretar Mileta Perović i Vlado Dapčević, dokazani i provereni informbiroovac.

MILETA Perović, ubrzo posle odlaska sa Golog otoka, zajedno sa Vladom Dapčevićem i još 15 istomišljenika, beži u Albaniju, odakle 1962. prelazi u SSSR, gde se stalno nastanjuje. Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih, formira partijsku ćeliju, organizuje živu političku aktivnost u Kijevu, kontaktira sa ibeovcima u Čehoslovačkoj i Francuskoj.

Posle Barskog kongresa oktobra 1975, napušta SSSR i živi u Francuskoj, Bugarskoj, Švedskoj, Finskoj, Velikoj Britaniji i Izraelu, gde dobija i državljanstvo. Svuda stupa u kontakt sa emigracijom različitih opredeljenja pokušavajući da omasovi partiju. Kidnapovan je iz Italije početkom 1977. Taj posao su obavili italijanski mafijaši, uz nadoknadu od 150.000 maraka, za jugoslovensku tajnu službu. A čitavom operacijom rukovodila je Sveta Kunc, operativac slovenačkog SDB. Mileta Perović je, vezan u automobilu, na državnoj međi kod Nove Gorice, prebačen u Jugoslaviju, gde je, po zvaničnom izveštaju policije, i uhapšen. Iz Slovenije je prebačen specijalnim avionom u Beograd, u pratnji N. Nikolića, načelnika u SDB Jugoslavije. Na suđenju je odbijen zahtev odbrane da se zvanično utvrdi kad je, gde i kako okrivljeni lišen slobode, kao i činjenicu da je Perović izraelski državljanin.

VLADO Dapčević, rođeni brat proslavljenog partizanskog komandanta Peke Dapčevića, kao i Perović, po izlasku sa Golog otoka beži za Albaniju. U SSSR živi u Odesi. Početkom 1965. godine pokušao je da ode kao dobrovoljac u Vijetnam, ali su ga sovjetske vlasti sprečile u tome. Razočaran, napušta Sovjetski Savez i odlazi u zapadnu Evropu. Od 1969. živi u Briselu.

PROČITAJTE I: SUSRET SA ISTORIJOM: Tito imao pet žena, a umro sasvim sam

Kidnapovan je prilikom boravka u Rumuniji, 1975. godine. Po svedočenju jednog od šefova rumunske obaveštajne službe Jona Pačepe, koji je 1977. prebegao na američku stranu, u knjizi “Crveni horizonti”, otmica Dapčevića je organizovana u ličnom dogovoru Tita i Čaušeskog. Početkom avgusta 1975, u Bukurešt su stigli Silvio Gorenc i Draško Jurišić sa ekipom operativaca, da organizuju kidnapovanje Vlade Dapčevića. U ovoj akciji su, prema tvrdnjama Pačepe, učestvovala šestorica iz naše službe i devetorica Rumuna.

U prepadu koji je izveden u noći između 8. i 9. avgusta u hotelu “Dorobanti”, Dapčević je onesvešćen, a osvestio se tek u Centralnom zatvoru u Beogradu. Dvojica njegovih pratilaca, Aleksandar Opojević i Đoka Stojanović, likvidirana su. Dapčević je osuđen na smrt, ali mu je kazna preinačena na 20 godina robije.

BREŽNjEV SE PODSMEVA BROZU

BELEŠKA iz razgovora povodom Barskog kongresa 28. juna 1976. u Berlinu:

LEONID BREŽNjEV: (šaljivim tonom i s prizvukom ironije): “Čujem da je u nas u Kijevu bio organizovan antijugoslovenski centar?”

(Svi članovi sovjetske delegacije se smeju.)

JOSIP BROZ: “Da, druga partija.”

BREŽNjEV: (nastavlja kroz smeh, gestikulirajući): “To je Tito nju organizovao kada je bio u Kijevu u novembru 1973. godine”.

(U sovjetskoj delegaciji i dalje smeh.)

BORIS PONOMARJOV: “To da bi u Kijevu mogla biti organizovana takva grupa ne može da izazove ništa drugo do smeh.”

STANE DOLANC: “Nije to tako smešno!”