Vojvođanske priče: Dirigent koji nikada nije uzeo palicu

SA najznačajnijim operetama - “Gospođicin suprug” (1928), “Viktorija i njen husar” (1930), “Cvet Havaja” (1931) i “Bal u Savoju” (1932), Abraham Pal (1892-1960), rođeni Apatinac, upisao je trajno svoje ime u istoriju svetske klasične muzike. Prilikom izvođenja svojih dela, nikada se nije latio palice, već je orkestrom dirigovao isključivo u belim rukavicama i po tom detalju bio prepoznatljiv.

PROČITAJTE I: Vojvođanske priče: Utihnula muzika stare “Olimpije“

O Palovom životu malo je sačuvanih podataka, a oni koji su na našim prostorima dostupni, uglavnom su rezultat dugogodišnjih istraživanja Apatinaca dr Franje Emana, Karla Poganja i Tomislava Šimunovića.

- Dobar deo dokumentacije je uništen u Drugom svetskom ratu, a u rodnoj kući Abrahama u Apatinu nije ostao nijedan dokument o njegovom životu. Rođen je u trgovačkoj porodici apatinskih Jevreja, a na muzičko obrazovanje potakli su ga majka Flora i otac Jakob. Sa sistematskim muzičkim obrazovanjem na klaviru počeo je kod učitelja Jakoba Šefera, dirigenta čuvenog apatinskog Salon orkestra, osnovanog 1912. godine - priča Šimunović, istoričar i publicista iz Apatina.

Tragom oskudnih dokumenata, zaključuje se da Abraham nije prekidao komunikaciju sa rodnim gradom, već je nastojao da pomaže muzičke aktivnosti, distribuirajući notni materijal i stručnu literaturu tadašnjim kolegama u Apatinu.

Abraham Pal

Šimunović napominje da je u knjizi Kevina Klarka, poznatog muzikologa, pronašao citat koji se odnosi na rad operetskog kompozitora: “Ne postoji u istoriji operete nijedan muzičar, koji je razvio takav zvuk i efekat kao Abraham. To je uspela sinteza, mađarskog melosa i džez elemenata, koja je jedino njemu uspela.”

- Pojavom tonskih filmova, Abraham je uz komponovanje opereta stvorio muziku za više od 30 kinematografskih dela. Brzo se obogatio od prodaje ploča, što mu je svojevremeno omogućilo kupovinu prestižne vile u Berlinu, iz koje je pobegao po dolasku nacista 1933. Za razliku od članova svoje porodice koji su listom završili u Aušvicu, Abraham je uspeo da se izvuče preko Beča, Pariza i Kazablanke i stigne na Kubu. Međutim, mesto ga nije držalo i seli se u Njujork. Bezuspešno je pokušavao da se vrati komponovanju, ali, pored čuvenih američkih kompozitora Džordža Geršvina i Kola Portera, njegova muzika nije više privlačila pažnju, kao što je bilo pre Drugog svetskog rata, na drugom kontinentu - predočava Šimunović.

Rodna kuća Pala u centru Apatina

Posle mentalnog sloma 1946, Abraham je završio u psihijatrijskoj bolnici Ependorf. Angažovanjem prijatelja, tokom maja 1956. preselio se u Hamburg, ali se razboleo i umro maja 1960. godine. Dece nije imao, a sahranjen je na ulazu u groblje, gde počiva duhovna hamburška elita.

Iako je bio kompozitor svetskog renomea, ostalo je zapisano da Pal nikada nije održao koncert u rodnoj zemlji, tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji, kao ni u i posleratnoj Jugoslaviji. Isključivo je nastupao u Budimpešti, Beču, Berlinu, Lajpcigu, Londonu...

Glavna ulica u Apatinu početkom XX veka

- Kada su nemačke trupe, 13. aprila 1941. godine, prethodnim bestijalnim bombardovanjem, zauzele razrušeni Beograd, po naređenju okupacionih vlasti, formirana je komisija sa zadatkom da preuzme Radio Beograd i evidentira gramofonske ploče sa delima nepoželjnih kompozitora jevrejskog porekla. Na spisku zabranjenih autora prvi je bio Pal Abraham iz Apatina - ističe Šimunović za “Vojvođanske priče”.

U Apatinu ne postoji ulica sa imenom Abrahama Pala, iako je on jedna od istaknutih istorijskih ličnosti koje je iznedrila ta sredina. Njegova rodna kuća obeležena je samo skromnom spomen-tablom.

Spomenik na groblju u Hamburgu

U BUDIMPEŠTI STUDIRAO VIOLONČELO

GODINE 1899. Abraham je upisao apatinsku jevrejsku Građansku školu u klasi učitelja Karolja Đerkija. Od 1906. se školovao i u Somboru i upisao Kraljevsku muzičku akademiju u Budimpešti. Studirao je violončelo i kompoziciju od 1910. do 1916. kod profesora Viktora Hercfelda i Alberta Šikloša.