“Čuvarkuća” srpske baštine

GOTOVO istovremeno kada se početkom 20. veka francuski carinik Anri Ruso odvažio da bez akademskog obrazovanja i opterećenja, originalnim i krajnje individualnim likovnim jezikom, na platnu zabeleži svoje maštarije, i u Srbiji, u levačkom selu Opariću, ”propusnicu za izlazak u svet” jednoj izvornoj, naivnoj umetnosti Srbije potpisao je Janko Brašić, vrhunski slikar poezije, istorije i legende Srbije, života i običaja naroda Levča i Pomoravlja.
TVORAC Galerije seljaka-slikara u Rekovcu i kasnije, 1960. godine, jagodinskog Muzeja naivne umetnosti, kao i njegovi mnogobrojni sledbenici, uspeo je da odoli svim pravcima i kretanjima u modernoj umetnosti i da stvori podlogu da se, pored francuske, danas u svetu najjačom i najboljom školom naivne umetnosti smatra upravo naša škola.
- Muzej naivne umetnosti prva je muzejska ustanova te vrste u Srbiji, osnovana 1960. godine u Jagodini, pod nazivom Galerija samoukih likovnih umetnika. Likovna zbirka MNU broji oko 3.000 dela (slika, skulptura, crteža i grafika),što nam omogućava da, pored samostalnih i grupnih izložbi u zemlji i svetu, priređujemo i veoma raznovrsne tematske izložbe - kaže Nina Krstić, direktor.
UZ to, dodaje naša sagovornica, koja je po zanimanju istoričar umetnosti i istovremeno viši kustos, u čijem su timu još i njene kolege Marica Vračević, Ljiljana Kojić, Jovica Stošić i Gordana Đurić, osnovne aktivnosti Muzeja su i sistematsko prikupljanje, čuvanje, sređivanje, proučavanje, naučna obrada i izlaganje dela naivne umetnosti. Stvaranje umetničke zbirke dela, najpre srpske, a zatim i naive s prostora nekadašnje Jugoslavije i njenog okruženja, u stalnoj je relaciji s naučno-istraživačkim radom i radom na terenu. Zbog toga se zbirka MNU u Jagodini, po više kriterijuma, svrstava među najznačajnije zbirke naivne umetnosti u svetu.
Više od 700 izložbi, sopstvene kolonije i bijenale, a odnedavno i sa Salonom u Beogradu prisustvo u gotovo svim svetskim projektima naivne umetnosti, rušenje veštačkih idola i rehabilitovanje zapuštenih vrednosti - svojevrsni su barometar svih “mena” ove jedinstvene jagodinske kulturne
institucije o kojoj se danas, u punoj meri, stara Ministarstvo kulture Srbije.
NINA Krstić podseća da MNU prati sve vidove naivne umetnosti u Srbiji. Iako ona izvorna nosi elemente nacionalnog i narativnog, njena estetska egzistencija bazirana je i na drugim kvalitetima, što najbolje izražavaju dela njenih vodećih umetnika: Save Sekulića, Ilije Bosilj Bašičevića, Emerika Feješa, Dušana Jevtovića, Milosava Jovanovića, Milana Rašića, Bogosava Živkovića, Dragutina Aleksića, Milana Stanisavljevića i ostalih sada već svetskih klasika.
- Mnogi su naivne umetnike Srbije nazivali raznovrsnim imenima. Prema njihovim navikama, spontanosti, iskrenosti,
slagali su se i razilazili u terminološkim određenjima njihovih opusa. Jedno je sigurno: termin nije uticao na estetski sud koji se o njihovim delima donosio, i zato su oni stasavali u vrhunske umetnike - primećuje Krstićeva i iz te, višeslojne izvorne, primitivne, neoprimitivne, registrovane i u jagodinskom MNU po svim principima savremene muzeologije zaštićene, izdvaja takozvanu marginalnu, umetnost autsajdera, art bruta.
IZUZEV klasika Vojislava Jakića, koji slovi za našeg najznačajnijeg marginalca, čija dela krase stalne postavke najvećih muzeja za marginalnu umetnost u svetu (u Lozani), revizijom zbirke jagodinskog muzeja utvrdiće se da i mnoga najznačajnija ostvarenja velikana, poput Save Sekulića, Ilije Bosilja ili Bogosava Živkovića, sadrže osnove art bruta.
MUZEJ naivne umetnosti u Jagodini nije samo “trezor”, već je, zahvaljujući timu stručnjaka, i svojevrsni sudija i filter za proveru stalnih likovnih vrednosti.
- Svedoci smo poplave kiča u ovoj umetnosti, koji se zasniva na nekim folklornim motivima i skrivanju iza “negovanja umetnosti manjina”. Tu se mora učiniti pravi pristup i odvojiti “zrno od kukolja”, jer i u tim sredinama, poput Kovačice, ima slikara koji su dostigli najviše domete naivne umetnosti, među kojima su Martin Jonaš, Mihal Bireš, Jan Knjazovic i Zuzana Halupova - kaže Nina Krstić.

PUBLIKA
U PROGRAMU MNU u Jagodini, kao stalni zadatak postavljen je “rad s publikom”. Razumljivo je otuda što, ma gde da su postavke ovog muzeja i njegovi stručnjaci - sve vri od publike. Ostaće zabeleženo da je izložbu 2003. godine u Galeriji SANU za 20 dana posetilo 38.000 ljudi.

“JAGODINSKI KRUG”
U JUGOSLOVENSKOJ, pa i svetskoj naivnoj umetnosti, njihovo stvaralaštvo razoružava svežinom i egzotičnošću svojih slikovnih emocija, dosegom, opredmećenjem iluzija o mogućem, rustikalnom raju na zemlji. Najviši dometi su u delima Milana Rašića, Životina Nikolića, Milorada Nikolića, Dobrosava Milojevića,Slobodana Živkovića...