“NOVOSTI” ISTRAŽUJU: Krađom srpskog pravili jezike za nove države

Poznati srpski lingvisti ovako odgovaraju na pitanje koje je staro koliko i politička trvenja na ovim prostorima - ko sve, i zašto, pokušava da očerupa naš jezik i preko njega se domogne "svog" književnog jezika?

- "Otimanje" o srpski jezik može se posmatrati na dvema ravnima. Prvo, srpski književni jezik svojataju i prema svojim potrebama imenuju oni koji su posle raspada SFR Jugoslavije osnovali nacionalne države, a koji su se u ovoj zemlji služili standardnim jezikom zasnovanim na srpskim novoštokavskim govorima ekavskog i ijekavskog izgovora, čiju je kodifikaciju izvršio Vuk Stefanović Karadžić polovinom 19. veka. Državno zajedništvo u 20. veku pratio je i naziv jezika srpskohrvatski. Poznato je da je ovaj jezik imao ulogu standardnog jezika u četiri republike: Srbiji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Crnoj Gori - pojašnjava, za "Novosti", dr Marina Spasojević, naučni saradnik Instituta za srpski jezik SANU, koja se bavi proučavanjem savremenog srpskog jezika.

Kao drugo, navodi dr Marina Spasojević, srpske narodne govore prisvajaju i priključuju sopstvenoj dijalekatskoj karti susedi, što su pre više od pola veka činili Hrvati, i ove mlađe nacije, a sada čitamo da to čine ponovo i Bugari. Razlozi su uvek isti, političke prirode.

Foto V. K.

Istovremeno, da bi srpski jezik učinili svojim i da bi on što manje ličio sam na sebe, narodi u regionu pribegavaju veštačkim izmenama, pa su tako Crnogorci dodali tri nepostojeća glasa i napravili crnogorski jezik, a Bošnjaci u Sandžaku ubacili turcizme i dobili bosanski jezik.

Dr Marina Spasojević objašnjava:

- Reč je o političkim jezicima koji su nastali dekretom, odnosno preimenovanjem srpskog jezičkog standarda, uz minimalne izmene, upotrebom atributa od naziva nacije koja želi da svoj identitet potvrdi i jezikom kao nacionalnim i simboličkim obeležjem. Lingvističkih razloga za njihov nastanak nema. Naime, muslimanima, koji su status nacije dobili posle Drugog svetskog rata, a posle raspada SFRJ preimenovali se u Bošnjake, Dejtonsko-pariski sporazum s kraja 1995. godine omogućio je da imaju svoj jezički idiom. Oni su ga nazvali "bosanskim jezikom". To je u srpskom jeziku neprihvatljiv termin, jer upućuje na geografski i istorijski kontekst (bosanske planine, bosanska država).

Dr Marina Spasojević

Bosanski jezik bio bi, objašnjava dr Spasojević, jezik bosanskog naroda, ali takvog nacionalnog entiteta nema (Bosanac je onaj koji živi u Bosni - geografsko određenje). Samo se može za taj jezik koristiti naziv bošnjački, što je nastalo prema nazivu nacionalnog entiteta, dakle, reč je o jeziku Bošnjaka.

Ona dalje navodi da su turcizmi, odnosno bilo koje strane reči, rezultat kulturoloških uticaja, i Bošnjaci posežu za njima, i nekim kroatizmima, da bi se na taj način razlikovali, pošto već ne mogu u akcenatskom, padežnom sistemu i sl.

- Ali, to im ne može obezbediti status posebnog jezika, sem na simboličkom planu - naglašava ova naučnica.

Bezmalo dve decenije kasnije, raspadom državne zajednice Srbija i Crna Gora, i tu se javio poriv za jezikom koji u osnovi ima nacionalno ime - crnogorskim jezikom.

- Ubacivanje novih slovnih oznaka u alfabet ne čini nešto novim jezikom - kaže dr Marina Spasojević. - Treba samo podsetiti na to da se glasovi za koje oni koriste te znake čuju i sa ove strane granice, budući da je reč o jednom dijalektu - zetsko-južnoraškom - a jedan od njih poznaju svi srpski ijekavski govori: onaj koji nastaje tzv. ijekavskim jotovanjem glasa s (sedi : sjedi : ćedi). Dakle, ne postoji neki crnogorski jezik drugačiji od srpskog, ni kao narodni ni kao književni jezik.

I prof. dr Slobodan Remetić ocenjuje da su preimenovanjem jezika koji je, za potrebe srpskog naroda i njegove kulture, polovinom 19. veka kodifikovao samouki Vuk iz Tršića, dobijeni takozvani bosanski i takozvani crnogorski jezik.

- Juriša se na sve srpsko, prisvaja se srpska pisana i usmena baština, falsifikatima se od srpskog brzopisa, koji je na bosanski dvor iz Srbije preneo Tvrtko Kotromanić, stvara i tobožnja "bosančica" i mnogo toga sličnog i još goreg - upozorava prof. Remetić.

Prof. dr Slobodan Remetić

Kada je o jeziku i "jezicima" reč, na isti tas, po merilima struke, sa tzv. bosanskim i crnogorskim ide i hrvatski književni jezik.

Prof. Remetić citira čuvenog lingvistu Pavla Ivića, koji je rekao:

- Hrvatski književni jezik je nastao "najjačim političkim potezom koji je građanski Zagreb ikad povukao", odnosno prihvatanjem vukovskog tipa jezika.

Remetić podseća i na to da su čuveni hrvatski lingvisti s kraja 19. i početka 20. veka govorili o tome.

- U predgovorima njihovih knjiga koje se bave pravopisom i gramatikom i u rečnicima, izričito se kaže da je sve rađeno po Vuku i Daničiću, da se pravopis zove "hrvatski" samo zato što ga je pisao Hrvat. A veliki hrvatski lingvista Tomo Maretić naveo je da je primere za svoju gramatiku uzimao "iz djela pisanijeh najboljim književnim jezikom", dakle od Vuka, te da je "Vuk Stefanović Karadžić do danas prvi naš pisac što se tiče pravilna i dobra jezika" i on je "za književni jezik ono što je Ciceron bio i jest za književni latinski jezik" - ističe Remetić.

On, dalje, kaže da je zvanični Zagreb, završivši posao i, između ostalog, okupivši većinu katolika štokavaca u hrvatsku naciju, "okrenuo list", pa se, kada je reč o kodifikovanju književnog jezika, piše o dvama međusobno "neovisnim procesima" u Hrvatskoj i Srbiji i tome slično.

- Pisano je u više navrata da su Hrvati u ovome domenu primer ponašanja onih koji se ničega ne stide, a da se Bošnjaci vladaju po kodeksu one narodne, a Andrićevim perom ovekovečene izreke, "Dobra vakta ko obraza nema" - kaže Remetić.

Komentarišući najnoviji pokušaj prisvajanja srpskog jezika, u kome Bugarska akademija tvrdi da govori na jugu Srbije imaju bugarski koren, dr Marina Spasojević navodi da govori na jugu Srbije pripadaju prizrensko-timočkom dijalektu srpskog jezika, i to su stariji štokavski govori.

Oni su, pojašnjava dr Spasojević, iz ugla istorijske dijalektologije veoma specifični, jer je to oblast koja je najranije potpala pod tursku vlast, i njihov razvoj je zaustavljen, te nije išao u pravcu u kom su išli kosovsko-resavski govori, te čuva mnogobrojne arhaizme na svim nivoima:

- To su bez ikakve sumnje srpski govori, što se može pokazati poređenjem glasovnog sistema, morfološkog glagolskog sistema itd.

SRPSKI SLUŽBENI JEZIK OD 1834.

Godine 1834, 28. maja, u Kneževini Srbiji uveden je srpski jezik kao službeni jezik u prepisci s turskim okupacionim vlastima. Do tada je ona vođena isključivo na turskom jeziku. Knez Miloš Obrenović vratio je tada jedno pismo turskog vezira sa porukom: "Evo vam šaljem pismo natrag sa preporukom da ga otvorite i na srpski prevedete, pa da mi ga onda pošaljete." Od tada je prepiska vođena na srpskom.

ČEKA SE I JEDINSTVENI BUKVAR

Prof. dr Slobodan Remetić podseća na to da već godinama čekamo da u zvaničnu proceduru uđe davno pripremljeni Nacrt zakona o upotrebi jezika i pisma, a čekamo i najavljenu deklaraciju o opstanku srpskog naroda, gde bi jeziku i pismu trebalo da pripadne važno mesto. Nedavno su resorna ministarstva Srbije i Srpske potpisala Povelju o srpskom kulturnom prostoru.

- Nadamo se i jedinstvenom bukvaru za svu srpsku decu, ali sve nekako ide mnogo sporo, ili uopšte ne ide - zaključuje Remetić.