I ŠKOLA - SVEDOK VEKOVNIH SRPSKIH KORENA U VUKOVARU: Srpski jezik i ćirilica definitivno proterani prošlog decembra

Privatna arhiva, Forum Srbi.hr, Arhiv Vojvodine

 - U jesen 1733. godine srpska škola prihvatila je prve đake u kući prote Zaharija Damjanovića, a učitelj je bio Timofej Levandovski iz Kijeva. Za školu su nabavljene đačke klupe. Plaćene su sa pet forinti i 88 krajcara iz crkvene kase. Već oktobra naredne, 1734. godine, arhiepiskop Vikentije Jovanović uputio je pismo vukovarskoj crkvenoj opštini o ustanovljavanju "školske kutije" za prikupljanje priloga koji bi poslužili za pomaganje školovanja siromašnih đaka - ističe vukovarski istoričar Božidar Čalić.

Školske godine su se nizale, rad u srpskoj školi bio je sve organizovaniji, a broj đaka neprestano se umnožavao. Pet decenija docnije, 1785, u popisu vukovarskog protopopijata
konstatovano je da su "ovde postojale dve srpske škole u kojima su magistri (učitelji) bili Lazar Bogdanović i Lazar Jovanović".

Privatna arhiva, Forum Srbi.hr, Arhiv Vojvodine

Zabeleženo je da je u to vreme u Vukovaru bilo 119 srpskih đaka, koji su u četiri razreda učili srpsku gramatiku, veliki katihizis, krasnopis, računanje, nemački jezik, srpsku stilistiku...

Školska zgrada nalazila se na mestu današnjeg Srpskog doma u neposrednoj blizini Saborne crkve Svetog Nikolaja, građene iste godine kada su izlivani školski temelji. Godine 1822. u Vukovaru je izbio veliki požar. Za pet dana progutao je mnoge kuće, među njima i srpsku školu, ali preduzimljivi vukovarski Srbi složno su se zauzeli za podizanje nove školske zgrade. O tome je Justin Mihailović 1837. obavestio Vuka Stefanovića Karadžića pismom u kojem je, između ostalog, oduševljeno naveo: "Školu smo ovde novu, lepu sazidali." Vremenom je nova škola postala sedište i brojnih srpskih udruženja poput Vukovarskog srpskog pevačkog društva "Javor" i Srpske ženske dobrotvorne zadruge. Zarad još boljih uslova za učitelje i đake, ali i sve brojnijih srpskih udruženja, početkom 20. veka više od 40 uglednih Srba podržalo je zamisao da se postojeća zgrada sruši i podigne još lepše i raskošnije zdanje. Sakupljeno je više od 20.000 kruna i sagrađen je impozantni Srpski dom. Osveštan je na Svetog Savu 1905. godine. U tom zdanju srpska škola nastavila je da živi. Uporedo, u Domu u kojem su učitelji bili i nastanjeni, održavana je nastava, obeležavani su nacionalni i verski praznici, priređivane priredbe. Vukovar je te 1905. bio varoš sa ukupno 9.719 žitelja, od kojih su njih 1.259 bili srpske nacionalnosti.

Privatna arhiva, Forum Srbi.hr, Arhiv Vojvodine

Iznedrila je prva srpska škola mnogobrojne ugledne Vukovarce, koji su značajno doprinosili razvoju grada. U ratnom plamenu devedesetih, Srpski dom sa visoko uzdignutim ćiriličnim natpisom nemilice je rešetan projektilima, ali uspeo je da se održi na temeljima. Poput nemog svedoka koji pamti i uzlete i sunovrate Vukovara, strpljivo je u posleratnim decenijama čekao svoju obnovu. Zablistao je konačno pre dve godine. Vlada Republike Srbije za Srpski dom u Vukovaru izdvojila je milion evra, a sa pet miliona dinara Grad Novi Sad doprineo je okončanju završnih radova. Danas Srpski dom, kao prosvetnu, kulturnu i duhovnu instituciju koja nastavlja tradiciju srpskog naroda u Vukovaru, krasi multifunkcionalna velika dvorana za održavanje raznih kulturno-umetničkih manifestacija. U donjem delu zdanja je biblioteka, a na spratu su galerijski prostor i službene prostorije sveštenstva Sabornog hrama. Zgrada je u vlasništvu Srpske pravoslavne crkvene opštine, Zajedničkog veća opština i Srpskog narodnog veća. „

Privatna arhiva, Forum Srbi.hr, Arhiv Vojvodine

Vukova "Vukovarska tvrđava"

U VREME osnivanja prve srpske škole, u 18. veku, zatim u 19. i početkom 20. veka, Srbi u Vukovaru bili su vodeći trgovci i zanatlije. Na najstarijem trgu nalazila se rodna kuća Ruže Mihailović Radičević, majke pesnika Branka Radičevića. Ova barokna zgrada, okupljalište uglednih vukovarskih Srba, bila je u vlasništvu porodice Mihailović od 1780. godine, te je u njoj otvorena prva "Srpska čitaonica". Tu su se čuvale knjige i čitala štampa iz Beograda, Karlovaca, Novog Sada, Beča i Pešte.

Zbog jake podrške Vuku Karadžiću, Vukovar je tada nazivan "Tvrđava Vukovaca". Vuk je u tom gradu boravio u više navrata.

Privatna arhiva, Forum Srbi.hr, Arhiv Vojvodine