Srpsko duhovno nasleđe u Crnoj Gori: Koreni nacionalne misli

OD kraja devedesetih, kada otklon od srpskog identiteta postaju strategija i glavno političko pitanje u Crnoj Gori na javnoj sceni pojavila se čitava plejada "intelektualaca" opšte prakse, profesora, ekonomista, književnika, novinara, koji će uz pomoć političara, na tribinama, u novinama i emisijama državne televizije, sa lakoćom, opijeni strašću, prelaziti pragove stoleća i prebacivati se iz onog što se zove sadašnjost, u ono što smatramo prošlost. Zamenom teza i obiljem falsifikata izlaze sa tvrdnjama da se nekad verovalo u drugačije istine od njihovih, gubeći iz vida da ta prošlost nije nesavršena verzija sadašnjosti, već širok raspon svetova i kultura čije su norme i istine drugačije od današnjih. Sva njihova objašnjenja svode se na isključivost da se nekad grešilo i da su oni u istorijskoj misiji da isprave sve propuste i daju uputstva šta bi trebalo činiti a šta ne. Istovremeno, većina novo komponovanih "znalaca" dvovekovnog odnosa na relaciji Beograd - Cetinje, nimalo se ne trudi da njihova tumačenja, način pisanja i jezički obrti ne budu zatrovani mržnjom...

Naravno, negiranje srpskog duhovnog osećanja predaka današnjih Crnogoraca nije krenulo zaokretom aktuelne vlasti u Podgorici prema nacionalnom pitanju. Koreni su mnogo dublji. Započelo je posle Božićne pobune 1919. godine, a nastavljeno u stavovima Kominterne i Komunističke partije na Trećem i Četvrtom kongresu u Beču i Drezdenu. Zvezdane trenutke doživeće u Titovoj Jugoslaviji. Na sreću nisu uništeni, a bilo je i takvih ideja, brojni istorijski izvori koji svojim sadržajem svedoče, ne samo o državnom, nego i porodičnom duhovnom nasleđu. I pobijaju osnovnu tezu o "samobitnosti Crnogoraca".

PRVI srpski bukvar pojavio se 20. maja 1597. godine, a sastavio ga je inok Sava. Nastao je u manastiru Gradište, u Paštrovićima, a štampan je u Veneciji, u štampariji Đuzepea Antonija Ramacotija. U vreme nastanka prvog srpskog bukvara mitropolit crnogorski i primorski bio je Ruvim I (Njeguš) koji je stolovao od 1593. do 1640. godine.

Vladika Danilo, rodonačelnik svetorodne loze Petrović - Njegoš, napisao je svojom rukom na rukopisnom jevanđelju izrađenom na pergamentu, 12. marta 1732. godine, sledeće:

"Danil, vladika cetinjski Njegoš, vojevodič srpskoj zemlji, kupi ovo svetoje jevangelije cenoju zlatnu 5 u Ivana Kaluđerovića s Risna, preneseno od zemlje moldavskije njekotorim kupcem. I semu mi od našega truda upravismo srebro - obraz Hristov i 4 jevanđelista i s druge strane pečah od srebra pet - u sve pečah 10 i priložih ga Patrijaršiji pećkoj hramu Voznesenija Hristova... 1732, mr. 12" (Ovo jevanđelje je deo izložbene postavke muzeja u Dvoru kralja Nikole na Cetinju.)

JEDAN od tragova da u Crnoj gori žive Srbi potiče iz 1757. godine kada je u Sankt Peterburgu Jovan Stefanov Balević napisao "Kratak i objektivan opis sadašnjeg stanja Crne Gore". Balević je, inače, iz Bratonožića, rođen oko 1725. u Pelevom Brijegu. Školovao se u Sremskim Karlovcima, a zatim na Univerzitetu u Haleu gde je 1752. doktorirao iz istorije hrišćanske religije. To je bila prva filozofska disertacija u Srba. Posle kraćeg boravka u Sremskim Karlovcima odlazi u Rusiju, gde se posvetio vojnoj službi i postao major.

U kratkom osvrtu na stanje u svom zavičaju, pod tačkom 4. piše: "Stanovnici Crne Gore su svi slaveno-srpskoga naroda i pravoslavno--istočnog blagočastljivog ispovedanija." A pod brojem 18 kaže: "Crnogorskog mitropolita posvećuje srpski patrijarh pećki kome je i duhovno podređen."

U Istoriji Crne Gore koju je 10. marta 1754. godine mitropolit Vasilije Petrović Njegoš štampao u Moskvi, navodi pored sebe ostale srpske arhijereje i potpisuje se kao "smjerni mitropolit crnogorski, skenderijski i primorski i trona srpskoga egzarh". Iz njegove istorije se jasno vidi da je mitropolit crnogorski Vasilje Petrović bio srpski arhijerej i egzarh (zastupnik) patrijarha srpskog.

*****

NA NADGROBNOJ ploči mitropolita Vasilija Petrovića Njegoša, u Sankt Peterburgu, pun naziv njegove titule: "Mitropolit skenderijski, primorski, crnogorski i patrijaršijskog srpskog trona egzarh." Na ploči je uklesan grb sa dvoglavim orlom i lavljom glavom ispod.

Dve godine kasnije, 24. oktobra 1756, u jednom odgovoru crnogorskih glavara kotorskom providuru Justijanu Boldu, doslovce se kaže: "Crnogorci su pravoslavne vjere hrišćanske i zakona svete crkve istočne, a roda časna i sveta slaveno-serbskoga."

Mitropolit skenderijski, crnogorski i primorski Sava Petrović Njegoš u pismu moskovskom mitropolitu Platonu od 26. februara 1776. godine, piše o crnogorskom narodu kao o "slaveno srbskom", a sebe ubraja u "serbske arhijereje".

U ovom dopisu on traži da ih ruska carica Jekaterina i mitropolit Platon zastupaju kako se ne bi Grci mešali u "srbski nacion". U svojoj molbi posebno ističe da će na tome biti radosni "svi serbski arhijereji i sav serbski nacion". Na kraju zaključuje da je ovu molbu preneo u ime "svih arhijereja slaveno serbskih".

GOVOR mitropolita Petra I Petrovića Njegoša - Svetog Petra Cetinjskog pre polaska u boj protiv Mahmut-paše Bušatlije 1796. godine:

- Zato na oružje i na krvavo polje, mili vitezi - da pokažemo neprijatelju što su kadre junačke gore! Da pokažemo da u nama neugašeno srbsko srce kuca, srbska krvca vrije, da pokažemo kako gorskije junaka mišica junaštvom nadmašuje na bojnom polju svakog dušmanina!

PROTESTNO PISMO CRNOGORSKIH GLAVARA

Druga strana protestnog pisma crnogorskih glavara mletačkom senatu iz 1722. godine, u kojem se između ostalog kaže: "Mi smo hvaleći Boga cvijet ot vjere i ot zakona pravoga grčaskoga, jezika i slavnoga junaštva srbskoga".

DOKUMENT VLADIKE SAVE

DOKUMENT vladike Save Petrovića Njegoša o kupovini zemljišta od Hasana Ibrahimbašića 1746. godine. Na kraju dokumenta se navodi između ostalog sledeće: "Naški, po srpski pisa pop Mitar Rašković, a turski pisa Kaplan-aga Omerćehaić".

O SRPSTVU u Crnoj Gori svedoče i vatikanska dokumenta iz 1640. i 1643. godine za vreme stolovanja mitropolita cetinjskog Mardarija I Kornećanina.

U prvom dokumentu iz 1640. godine papski misionar Frančesko Leonardi, koji je uporno radio na unijaćenju pravoslavnih Srba u Paštrovićima i u Boki Kotorskoj, prilaže popis srpskih pravoslavnih eparhija koje pripadaju Pećkoj patrijaršiji. Iz dokumenta se vidi da je Mitropolija crnogorska 1640. godine deo Pećke patrijaršije tj. Srpske pravoslavne crkve.

U drugom dokumentu iz 1643. godine papski misionar Đovani Paskvali podnosi izveštaj o svojoj misiji u "eparhiji srpskog episkopa" čije je sedište na Cetinju i prilaže spisak mesta koja su u sastavu Cetinjske eparhije. Ističe da u ovim mestima živi oko 7.000 "Srba šizmatika" (kako rimokatolici nazivaju pravoslavce) koje će pokušati da prevede na rimokatoličku veru.

ISTORIJA CRNE GORE

U "Grlici, kalendaru crnogorskom za godinu 1835." objavljena je "Kratka istorija Crne Gore", koju je napisao mitropolit Petar I Petrović Njegoš - Sveti Petar Cetinjski.

U odeljku 8 - "Žitelji", piše, između ostalog, sledeće: "Crnogorci su Slavenosrpskog koljena kao i Hercegovci i Bošnjaci, i prozvali su se tijem imenom kao i ovi od mjesta u koemu žive."

Za jezik Crnogoraca, piše sledeće: "Jezik je sve jedan što i Hercegovački s vrlo malom i gotovo neprimjetnom razlikom, i manje je od ovoga opoganjen Turskijema riječima."

TAČKA 11 akta od 22. aprila 1779. godine koji je crnogorska deputacija uputila austrijskoj carici Mariji Tereziji, posle razgovora sa kancelarom, knezom Kaunicom u Beču glasi:

"Želimo da mitropolit crnogorski zavisi od pećskoga patrijarha u Srbiji. Kad sadašnji mitropolit umre, pristajemo zasad, da njegov nasljednik bude rukopoložen u Karlovcima, ali da uvijek bude izabran po starom običaju, tj. da ga biraju: guvernaduri, potčinjeni glavari i cio narod crnogorski, ali samo dotle, dokle Turci budu vladali Srbijom, te ne možemo da ga slobodno pošaljemo u Peć."

Deputaciju su činili: guvernadur Jovan Radonić, serdar Ivan Petrović i arhimandrit Petar Petrović. Iz akta je jasno da deputacija, u kojoj je bio budući arhiepiskop cetinjski i mitropolit crnogorski Petar I Petrović Njegoš, smatra Mitropoliju crnogorsku kao neodvojivi deo (eparhiju) Pećke patrijaršije, tj. Srpske pravoslavne crkve.

POSLANICA

U POSLANICI koju je mitropolit Petara I Petrović Njegoš - Sveti Petar Cetinjski uputio Crnogorcima i Brđanima 1822. godine, o Pećkoj patrijaršiji se kaže sledeće: "Ali je ono srpska crkva svega slaveno-serbskoga naroda i mati svijeh serbskijeh crkavah, u kojoj su patrijari naši stojali i koju su naši cari ogradili."