Sećanje na logoraše: Prekinuto ćutanje o Šarvaru

NI danas, 75 godina od interniranja Srba u mađarske logore, nije lako kod naših severnih suseda naći recenzenta za knjigu koja pokušava da rasvetli tragičnu sudbinu oko 10.000 Srba iz Bačke koje su mađarski okupatori u Drugom svetskom ratu internirali mahom u logor Šarvar, a zatim u Nađkanjižu i Barč.

U to su se uverili Srpska samouprava Srba u Budimpešti i dr Danilo Urošević (83), koji je 1941. godine, kao osmogodišnji dečak, iz rodnog Bajmoka s porodicom interniran u logor Barč.

Uroševićevu knjigu sećanja i istorijskih činjenica "Srbi u logorima Mađarske 1941 - 1945" zajedno su objavili Srpska samouprava u Budimpešti i Arhiv Vojvodine u Novom Sadu. Specifičnost ove knjige je u tome što je, osim na srpskom, štampana i na mađarskom jeziku, sa željom da se javnost u Mađarskoj prvi put detaljnije upozna sa ovom temom.

- Mađarska publika je upoznata sa događajima u Novosadskoj raciji 1942. godine, ali interniranje Srba u mađarske logore im je takoreći nepoznato - rekao je Petar Lastić, direktor Srpskog instituta u Budimpešti, na promociji knjige u Matici srpskoj u Novom Sadu. - Da bi knjiga izdržala kritički i naučni sud, mi smo pretražili sve izvore i dopunili izdanja na oba jezika.

Koliko je teško bilo naći mađarskog recenzenta za ovu tematiku, svedoči podatak da su tamošnji Srbi uputili molbu nekolicini savremenih istoričara u Mađarskoj, a odazvao im se samo mladi istoričar Čaba Katona.

- Mađarski čitaoci dobijaju priliku da se upoznaju sa ovim tragičnim momentima svetskog rata i sa druge, srpske strane - napisao je Čaba u svojoj recenziji.

A istorijska, a ne samo srpska istina je da je sudbinu oko 10.000 solunskih dobrovoljaca i njihovih potomaka interniranih u Šarvar odredila odluka Mikloša Hortija da iz Bačke protera sve one koji tu nisu živeli do 31. oktobra 1918. Neki od njih su, pre nego što su Nemci zabranili dalji ulazak u Bačku, spas uspeli da nađu u Nedićevoj Srbiji, a ostali su zatočeni u Šarvar, gde su prošli pravu golgotu koju mnogi od njih nisu preživeli.

Na to ukazuje i recenzent u Uroševićevoj knjizi dr Milan Micić, navodeći da Austrougarska nije samo objavila rat Kraljevini Srbiji 1914. godine, već je nametnula i kolektivnu krivicu i odgovornost celokupnom srpskom narodu za atentat u Sarajevu.

- Represija nad srpskim stanovništvom Bačke u Drugom svetskom ratu, posebno prema naseljenim srpskim dobrovoljcima iz Prvog svetskog rata, bio je čin kažnjavanja "veleizdajnika" iz Prvog svetskog rata - naglašava Micić.

- Kada razgovarate s ljudima u Aleksi Šantiću, Rastini, Bajmoku, Karađorđevu, Sirigu, a to su sve kolonistička naselja nastala između dva svetska rata, gotovo da nema porodice koja ne nosi beleg iz Šarvara. Sudbina srpskih kolonističkih porodica iz Bačke trajno je obeležila njihov nacionalni identitet.

Petar Lastić

POMAGALI SUNARODNICIMA

Malobrojna srpska zajednica u Mađarskoj u vreme Drugog svetskog rata nastojala je da pomogne sunarodnicima zatočenim u logorima - kaže Lastić. - Organizovana je humanitarna pomoć, a prvenstveno su to činili Srbi iz mesta Pomaz pored Budimpešte. Neki Srbi koji su pušteni iz logora ostali su u Mađarskoj, a jedan od njih bio je Danilo Urošević, koji je docnije dospeo u Beograd. No, kao šesnaestogodišnjak, pomažući rodbini da pređe u Mađarsku, i on se vratio i tu ostao.