Dnevnik zabluda: Metla za šajkaču

U Leskovcu su srušeni fasada i kompletna unutrašnjost simbola grada - Okruglog paviljona Leskovačkog sajma, u narodu poznatog pod imenom "Šajkača", jer zbog karakterističnog oblika podseća na tradicionalnu šumadijsku kapu. Ovu jedinstvenu, arhitektonski vrednu sajamsku halu, sagrađenu među prvima te vrste u svetu 1959, kupila je 2017. lokalna kompanija "Metla komerc" od vlasnika Delta Real Estate i započela radove na pretvaranju hale u šoping centar, čije se otvaranje planira za oktobar 2020. Od izvorne "Šajkače", neponovljivo smelog arhitektonskog rešenja u regionu, ostala su samo dva noseća luka. Predviđena je totalna reorganizacija prostora, izgradnja sprata sa lokalima, lifta, pokretnih stepenica, što će definitivno uništiti izvorni oblik ovog značajnog objekta za arhitekturu Srbije. Ali, zbog čega je popularna "Šajkača" toliko vredna?

Pročitajte još: Teslin muzej i urnu sele na Savski trg, a Genčićevi se useljavaju u Krunsku?

Okrugli paviljon u istočnom delu leskovačkog Sajamskog komleksa podignut je prema avangardnom projektu koji je 1958. izradio projektantski tim građevinskog preduzeća "Rad" iz Beograda pod vođstvom inženjera Nikole Stakića. Impozantnoj kružnoj hali prečnika 60 metara karakter daje armiranobetonska krovna konstrukcija načinjena od dve nagnute međusobno ukrštene lučne grede među kojima su unakrst zategnuti noseći čelični kablovi koji formiraju krovnu površinu u obliku zakošenog sedla, nalik šajkači.

Okrugli paviljon u Leskovcu jedan je među prvim primerima inovativnog konstruktivnog sistema hiperboličnog paraboloida u svetu, izgrađen posle "Dorton arene" u Raliju, SAD, američkog arhitekte i konstruktora poljskog porekla Metjua Novickog. Paviljon u Leskovcu ima poseban istorijski značaj jer predstavlja uspešan pionirski eksperiment betonske parabolične konstrukcije, jedini te vrste u regionu, noseći epitet "genijalne gradnje" svog američkog uzora koji je ostavio vidan trag u svetskoj arhitekturi XX veka.

Arhitektonska struka u Srbiji još jednom je izgubila bitku sa "investitorskim urbanizmom", ovaj put ostavši bez jedinstvenog, vrednog kulturno-istorijskog dela. Novi šoping centar kratkoročno će zadovoljiti potrebe građana, a pre svega investitora, uz veliku cenu. Srbija je izgubila vredno kulturno dobro - monument visokorazvijene tehnologije i napredne arhitekture, koje nas je svrstalo u svetsku elitu. Još jednom smo radi kratkovidosti i nerazumevanja pojedinaca lišeni svedočanstva svog istorijskog kulturnog identiteta. Tragično je što je ovo samo jedan u nizu sličnih slučajeva.