Filmska kritika: Krst nositi vama je suđeno

Da "Gorski vijenac" Petra Petrovića Njegoša ima i svoju dostojnu ekranizaciju, podsetio nas je pre neko veče Petar Božović u Jugoslovenskoj kinoteci, prikazavši svoju filmsku interpretaciju ovog besmrtnog dela, koja je nastala pre dvadeset godina u koprodukciji Podgorice i Beograda. Mora se priznati da joj vreme nije oduzelo mnogo, osim u čisto tehničkom smislu (digitalna slika ima, nažalost, mnogo kraći vek nego što je to slučaj sa filmskom i zato bi ovaj film trebalo što pre revitalizovati), nego je film iznenada i dobio na značaju. Sadašnja događanja u Crnoj Gori vratila su ne samo "Gorski vijenac" već i celu gorostasnu Njegoševu pojavu u sam epicentar zbivanja i ponovo odjekuje poetska i proročka snaga njegove reči. Nije nam trebalo mnogo da bismo se podsetili na svevremenost i trajnu posvećenost najvećeg srpskog pesnika, posebno u sadejstvu njegovih metafora sa pokretnom slikom. Božovićevo filmsko čitanje "Gorskog venca" i vizualizacija snimatelja Vladana Banovića, od kojih na momente zastaje dah, otkrile su nove, skrivene vrednosti ovog božanstvenog štiva, naročito u hodu igumana Stefana po pesku i kamenju monaških pustolina, od Svetog Save Osvećenog u kedronskoj dolini i Meteora do crnogorskog krša i surih predela oko Skadarskog jezera, podsećajući da su otšelništvo i duhovno posvećenje sudbinski vezani za pustinju kao prestonicu eshatološkog prostranstva i okrenutosti Bogu. Čitava hodočasnička ekspozicija glavnog lika, igumana Stefana u Božovićevoj interpretaciji (za šta ima osnova u Njegoševom delu) zahvata prostor daleko širi nego što je onaj koji je omeđen radnjom književnog uzora i otkriva novu, neslućenu, duboko opravdanu dimenziju prostora i pokreta. Dve polusfere te misaone celine funkcionišu po principu spojenih sudova i uzajamno se hrane. Tek posle takvog uvoda rastvara se strašna, sudbinska drama opstanka celog jednog naroda u crnim brdima, kuda se sklonio posle pada srpskog carstva, čime se kosovska tragedija ne završava, nego se hodom vekova produžava, zahvata i epohe vladike Danila i Njegoša i dolazi do naših dana, do HHI veka, kada se ponovo, kao večna rana, otvara to grdno sudilište, od koga se udaljiti ne možemo. Filmski medijum neobično pogoduje sadašnjosti koja sažima prošlost i budućnost, on sam je sinteza svevremenosti, koju peva Njegoš. Sve to filmskom slikom oseća Petar Božović i zato njegova promisao budi naročite emocije.

PROČITAJTE JOŠ: Politički teatar pre festivala: Niška pozorišna fešta "Na raskršću" uzburkala (ne samo) kulturnu javnost

Tu počinje prava drama povratka Njegošu. Čudo buđenja pravoslavnog srpstva u Crnoj Gori, kome iz dana u dan svedočimo, posle istrajnog rasrbljivanja i zatiranja osnovnog duha Crnogoraca u doba komunizma i Milovog vakta, dovelo je do svenarodnog "jedinstvenog njegoševskog pokreta otpora u Crnoj Gori", kako u svojoj novoj knjizi "Istraga predaka" kazuje Ivan Negrišorac. Taj pokret otpora osnovan je na "Gorskom vijencu" i istrazi poturica i danas dolazi u talasima od kojih je svaki novi veći od prethodnog. Sledeća premijera Božovićevog čitanja ovog nacionalnog klasika morala bi da se dogodi ovih dana u porti podgoričkog Sabornog hrama, pred desetinama hiljada krstonoša, gde bi mitskom snagom prozvučali Njegoševi stihovi:

"Krst nositi

vama je suđeno

Strašne borbe

s svojim i tuđinom

Težak v'jenac,

al` je voće slatko!"