Tvrđave s juga Srbije

NIŠ - Veliki projekat predstavljanja pet zaštićenih spomenika, pet tvrđava sa jugoistoka Srbije, posle izložbe u niškoj galeriji u “Salonu 77” obilaziće i ostale gradove koji čuvaju ove kulturno-istorijske dragocenosti. Stručnjaci narodnih muzeja iz pet gradova i Zavoda za zaštitu spomenika Niš, prvi put na jednom mestu predstavljaju arheologiju i istoriju svojih tvrđava. Markovo kale (Vranje), Momčilov grad (Pirot), Gamzigrad Romulijana (Zaječar), Skobaljić grad (Leskovac) i Tvrđava u Nišu predmet su veoma dugog interesovanja naučnika.
- Naša tvrđava kao i pirotska, ne predstavlja eksponat, jer i danas ima svoj život - objašnjava za “Novosti” Toni Čerškov, arheolog Zavoda za zaštitu spomenika, gde ističu da je tvrđava ključ za razumevanje prošlosti cara Konstantina. - Datira od antičkog Rima. Ovaj nekadašnji rimski logor kasnije je postao meta razaranja Huna, Avara, Slovena, Gota, ali i Turaka, Austrijanaca, Ugara, Nemaca. Turci su današnjoj tvrđavi dali oblik 1723. godine. Od 1877. sa ulaskom srpske vojske pa sve do 1950. Tvrđava je bila vojni objekat.
Najreprezentativniji po svetskim priznanjima na listi istraživanih tvrđava je Gamzigrad (Romulijana), dvorsko-memorijalni kompleksi zadužbine cara Gaja Valerija Maksimilijana (293-311). Pod zaštitom je Uneska od 2007. godine. Stručnjaci Narodnog muzeja u Zaječaru navode da je grandiozni kompleks opasan bedemom sa 20 odbrambenih kula. Osim palate, Valerije je izgradio dva impozantna hrama.
- Nekoliko putopisaca i tumača prošlosti u 19. veku zabeležilo je utiske o fascinantnom spomeniku - kažu kustosi Jelica Ilić i Maja Živić. - Tokom prve polovine 20. veka o njemu se ćutalo, da bi ponovo probuđeno interesovanje rezultiralo sistemskim arheološkim istraživanjima i konzervatorsko-restauratorskim radovima, zvanično otpočetim 1953. godine.
Markovo kale 3,5 kilometara od Vranja, gde se nalazi srednjovekovno utvrđenje, poreklom iz antike, najverovatnije je bilo u funkciji već od vremena najranijeg pomena Vranja. Prvi turski podaci o posadi tvrđave pojavljuju se 1519. godine. Arheolozi su ovde iznašli ostatke arhitekture, delove fortifikacije, stambenih građevina i crkava, kao i arheološki materijal.
Značaj projekta “Gradovi - tvrđave jugoistoka Srbije” prepoznat je na konkursu OGI uz podršku švajcarskog programa za kuluturu zapadnog Balkana. Izložba je u “Salonu 77” otvorena sedam dana, a “obilaziće” i sve gradove sa tvrđavama.

NA VRHU KUKAVICE
PIROT se predstavlja Momčilovim gradom (Gradić, Kale), srednjovekovnim vojnim utvrđenjem iz 14. veka. Najslabije poznat među tvrđavama jugoistočne Srbije je Skobaljić grad na vrhu Kukavice, desetak kilometara od Vučja, iako najstariji tragovi potiču iz bakarnog i bronzanog doba. Na terenu danas može da se vidi utvrđenje iz 15. veka, koje se vezuje za ličnost Nikole Skobaljića, vlastelina despota Đurđa Brankovića.