Pečat gospodara Jevrema

ŠABAC je bogata varoš na granici dvaju carstava koja se i imenom Malog Pariza mogla nazvati. To je varoš koja se i Kapijom Jevrope može zvati, varoš koja korača podjednako sa Beogradom, a štaviše u mnogo čemu prednjači...". Ovo je zabeležio nemački geograf i putopisac Feliks Kanic, koji se u vreme zapovedanja Jevrema Obrenovića (od 1816. do 1831), obreo u gradu na Savi.

A ovih dana u Šapcu je, nizom manifestacija, počelo obeležavanje 200 godina od dolaska gospodara Jevrema za oborkneza šabačke nahije. Osmislili su ih kulturni radnici i intelektualci, shvatajući nemerljivi značaj preokreta, koji je u njihov grad uneo jedan od prvih modernih političara novovekovne Srbije, inače, najmlađi brat kneza Miloša.

- Slobodno se može reći da nema nijednog segmenta života Šapca toga vremena, na koji gospodar Jevrem nije ostavio traga. Među prvima je uvideo da je napredak jednako kultura, i da ona mora ići pod ruku sa ekonomskim procvatom. A kad se kaže kultura, misli se na viziju, na pogled prema stvarnosti - priča za "Novosti" mr Sonja Bokun Đinić, direktorka "Biblioteke šabačke".

Od materijalnog blaga, nažalost, Šapčanima danas nije mnogo ostalo. Samo položaj ulica, jer grad je u Jevremovo vreme urbanistički postavljen tako da se seku dve glavne saobraćajnice, široko postavljene, a prema tom krstu na centru, lenjirom se ravnaju sve druge. Moglo bi se reći da su upravo te široke ulice, i fizički i simbolični, doprinosile utisku širine duha i savremenog ambijenta.

- Iako je politički bio podređen bratu Milošu, Jevrem i njegova porodica su, po životnom stilu, prevazilazili kneževu porodicu, uspostavljajući nove standarde kulture života u Srbiji prve polovine 19. veka - istakla je dr Aleksandra Vuletić, iz Istorijskog instituta u Beogradu, koja je u prepunoj dvorani "Vinaver" u šabačkoj biblioteci održala predavanje "Jevrem Obrenović - skica za porodični portret".

* Ulica gospodara Jevrema u Šapcu

Stručnjaci i istraživači se slažu da je na Šabac veliki uticaj morao imati geopolitički položaj pograničnog grada, a na gospodara Jevrema - ženidba sa Tomanijom Bogićević, kćerkom ustaničkog vojvode Ante Bogićevića. Kao najdragocenuju osobinu ličnosti, Šapčani posebno cene Jevremovu duhovnu radoznalost, koja se ogledala i u tome što je pratio novine na stranim jezicima, imao biblioteku, okupljao obrazovane ljude, bio mecena...

U Jevremovo vreme, Šabac je u mnogo čemu prednjačio u Srbiji. Za ovaj grad vezuju se prva stakla na prozorima, prva bolnica, prva apoteka, prva stajaća vojska (kasarna), prvi fijaker, prvi rendgen-aparat, ali i prvi klavir koji je stigao preko Save... Dok su Beogradom odjekivale šargije i gusle, u Šapcu je Jevremova kćerka Anka svirala klavir i gitaru...

Ostaće zabeleženo i to kako je Jevrem, pred starijim bratom Milošem, koji ga je često korio zbog pomodarstva, morao i da se pravda za te svoje "novotarije". Da objašnjava kako "nije u Šapcu baš tako bučno i neobično i da se začuđeni narod ne okuplja ispred gospodarevog konaka da sluša čudne zvuke muzike..."

Kod knjaza Miloša u Kragujevcu, ipak, završio je prvi obrazovani srpski lekar Jovan Stejić, prvi vojni orkestar sve sa Josipom Šlezingerom, prvi Jevremov fijaker i mnogo štošta.

UTICAJ TOMANIJE

POSLE odlaska kneza Miloša sa vlasti, linija Jevrema Obrenovića je ostala značajna u političkom životu Srbije. Zabeležen je uticaj njegove supruge Tomanije, koja je imala salon i okupljala elitu Beograda u to vreme, i naravno, uticaj kćerke Anke Obrenović, udate Konstantinović.

Na kraju, Jevremov unuk Aleksandar bio je poslednji kralj iz dinastije Obrenović (ubijen 1903). Za vreme vladavine Obrenovića, Srbija je stekla nezavisnost na Berlinskom kongresu 1878. godine, a zatim je, marta 1882, od kneževine postala kraljevina.

SRUŠEN KONAK

PAŽNjU na sebe gospodar Jevrem skretao je svojim konakom građenim 1822-1824, kao kneževska rezidencija, a zgrada je imala sve odlike reprezentativnih kuća u "balkanskom stilu". Srušen je 1904. godine, uoči prve posete kralja Aleksandra Karađorđevića Šapcu. Neki kažu, po njegovom nalogu, ali postoje i podaci da su ga Šapčani, poznati kao obrenovićevci, sravnili sa zemljom samo da bi pokazali kako su konačno - "uhvatili liniju".