Tajne Jelene Anžujske

IZLOŽBA "Jelena velika kraljica" biće otvorena večeras (6. aprila) u Galeriji SANU u Beogradu. Narodni muzej u Kraljevu, u saradnji sa Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture i podršku manastira Gradac, osmislio je izložbu kao sećanje na znamenitu ženu, suprugu, majku, vladarku i monahinju Jelenu.

Postavka prikazuje život vladarke iz kuće Nemanjića kroz tri perioda - od udaje za kralja Uroša Prvog do njegove smrti 1276, zatim samostalno upravljanje delom Srbije pod titulom Jelene velike kraljice i treći deo posle 1306, kada se zamonašila i povukla u svoj dvor u Brnjacima, gde se i upokojila 1314.

- Posebno dragocen segment čine freske u fragmentima pronađene u manastiru Gradac, koje se sada prvi put predstavljaju širokoj javnosti - kaže arheolog Tatjana Mihailović, koautorka izložbe.

Izložbu čine arheološki materijali, panoi sa kopijama fresaka, fotografijama i crtežima, kao i prateći tekst koji pokazuje istorijske okolnosti u vreme njenog života. Pred publikom će se naći žitija kraljice Jelene iz Manastira Svete Trojice u Pljevljima, kao i kopija pečata Jelene Anžujske, koji potvrđuje priču o njoj kao državniku.

- Tragajući za građom za ovu izložbu obišli smo celu Jeleninu državu - kaže istoričarka umetnosti i autorka izložbe Suzana Novčić. - To je najpre bio put po Srbiji i manastirima u kojima su sačuvani Jelenini portreti. Drugi put je bio složeniji. Obišli smo Crnu Goru, Republiku Srpsku i Albaniju: od Bogorodice Bistričke, preko Plava, Skadra, Ulcinja, Kotora do Trebinja.

Istražujući Jelenino zagonetno poreklo, autorke, među kojima je i Emilija Pejović, nisu uspele da potvrde da je ona direktni potomak vladarske loze Anžujaca, iako je sa njima nesumnjivo bila u srodstvu.

- U žitijama njenog savremenika arhiepiskopa Danila Drugog piše da je Jelena francuskog porekla "kći slavnih roditelja, koji su bili u velikom bogatstvu i slavi". Jelena nije bila neposredno iz vladarske francuske kuće, ali je Karlo Prvi Anžujski, kralj Sicilije i Napulja, mlađi brat francuskog kralja Luja Devetog, naziva svojom dragom rođakom - objašnjava Tatjana Mihailović.

Izložba "Jelena velika kraljica" premijerno je prikazana pre dve godine u Narodnom muzeju u Kraljevu, a gostovala je u Kotoru, Trebinju, Parizu. Posle Beograda putuje u Novi Sad, Kragujevac, Lion...

DOLINA JORGOVANA

ROMANTIČNA legenda koja je mnogima i prva asocijacija na kraljicu Jelenu Anžujsku vezana je za njeno venčanje sa Urošem Prvim. Kralj se potrudio da divlje predele svoje zemlje oplemeni jorgovanima, kako bi se učinili pristupačniji njegovoj francuskoj izabranici. Otuda se deo doline Ibra na putu od današnjeg Kraljeva, odnosno Arhiepiskopije u Žiči u srednjem veku, ka prestonici u Rasu naziva Dolinom jorgovana.