HRVATSKI ŠOVINIZAM UGUŠIO SRPSKI MUZEJ: Istoričar umetnosti Andrej Vujnović napisao svojevrsnu spomenicu nestaloj instituciji našeg naroda

MUZEJ Srba u Hrvatskoj pojavio se naglo na mapi muzeja 1946. godine. Naglo je i sagoreo. Sa zvezdanih visina njegov je sunovrat počeo nepunih pet godina od osnivanja.

Zgrada u Zagrebu u kojoj je bio Muzej Srba, Foto Iva Tatalović

Ovim rečima počinje tekst "Muzej kometa", uvod u monografiju "Muzej Srba u Hrvatskoj" istoričara umetnosti Andreja Vujnovića, koja je i svojevrsna spomenica na već davno zaboravljenu instituciju našeg naroda u Hrvatskoj. Rep te komete osipao se četrdesetak godina, da bi potpuno nestao sredinom osamdesetih.

Vujnović u svom delu, u čijem podnaslovu piše da je "studija slučaja", uz rekonstrukciju rada i najsvetlijih trenutaka Muzeja Srba u Hrvatskoj, posmatra istoriju ove institucije i kao zanimljivu metaforu odnosa Srba i Hrvata u nekadašnjoj jugoslovenskoj republici od kraja Drugog svetskog rata do predvečerja građanskog rata.

- Posledica tih odnosa je i nastanak i nestanak Muzeja - tvrdi autor za "Novosti". - Uz razloge zbog kojih je ukinut, kao muzealcu bilo mi je interesantno da sagledam ukupno postojanje ove ustanove, njene svetle i velike trenutke.

Vlaški statut iz 1630. sa prikazom austrijskog cara, Foto Arhiva

Za pisanje knjige, koju je objavilo Srpsko kulturno društvo "Prosvjeta" iz Zagreba, nekadašnji direktor Istorijskog muzeja Srbije služio se arhivskom građom više institucija: od Muzeja za umjetnost i obrt, Povjesnog muzeja Hrvatske (u čijem sastavu se Muzej Srba u Hrvatskoj našao kao zasebno odeljenje, pre nego što se ugasio), do Arhiva Hrvatske i zagrebačkog Muzejsko-dokumentacionog centra.

- Na samom startu intencija je bila da Muzej sakuplja predmete iz Narodnooslobodilačke borbe i prikazuje, pre svega, borbu srpskog naroda u Hrvatskoj u Drugom svetskom ratu, ali već od tog početka, u koncepciji i postavci prednost je data prikazu borbe Krajišnika unutar Habzburške carevine, kako za interese te države, tako i za svoj socijalni položaj.

Odmah da kažem, celu istoriju Krajine potom je preuzela hrvatska istoriografija.

Dugogodišnji direktor koji se bavio tom temom, Branko Sučević skrajnut je kao i Fedor Moačanin, kustos koji je od početka bio uključen u stvaranje Muzeja. Srpska dimenzija se sve više predstavlja kao vlaška, sa ciljem negiranja srpskog identiteta i istorije na prostoru Vojne Krajine.

Međutim, pedesetih godina sve je, kako tvrdi sagovornik, izgledalo drugačije: intenzivno se radilo na stalnoj postavci, organizovane su izuzetno posećene izložbe - poput izložbe o srpskoj knjizi u Hrvatskoj - na koje su dolazili predstavnici JAZU i visoki funkcioneri, poput Vladimira Bakarića. Ali, sa smenom srpske političke garniture koja ga je osnovala - Dušana Brkića, Radeta Žigića i Stanka Opačića - pod optužbom za saradnju sa IB, čija je zasnovanost i danas nedokazana, Muzej je izgubio snagu.

- Hrvatska politika isisavala je, kako kaže jedan kolega, životnu energiju iz srpskih institucija i od njih je i ostala samo ljuštura, koja se potom sama od sebe urušila - dodaje Vujnović. - U sastav Povjesnog muzeja Muzej Srba je ušao 1961. uprkos insistiranju društva "Prosvjeta" da ostane samostalan. Pritisci na ostatke te institucije nastavili su se pod maskom priče o racionalizaciji, da bi 1966. i 1967. godine počeli direktni nacionalistički napadi, i to od strane ljudi koji su se kasnije potpuno eksponirali kao hrvatski nacionalisti. Ta dešavanja su potanko iznesena u knjizi.

"Stradanje svete Varvare" Teodora Ilića Češljara, Foto Arhiva

Muzej se, prema rečima autora knjige, jednostavno gušio: kao primer može da posluži podatak da se od sredine šezdesetih godina, kada je bilo 14-15 zaposlenih, njihov broj smanjivao, najpre na četvoro-petoro, da bi pred gašenje odeljenja za fondove bila zadužena jedna osoba.

Na sreću, Muzej nije nestao bez traga, ističe naš sagovornik i dodaje da je u doba svog trajanja objavljivao kataloge zbirki. Veći deo fonda Muzeja su činili i crkveni predmeti i umetnička dela, koja su od 1981. počela da se vraćaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Ova dela su se obrela u Muzeju zahvaljujući Vladimiru Tkalčiću, čoveku koji je povezan sa sudbinom srpske sakralne građe u NDH, priča Vujnović.

- Reč je o sklanjanju tih dobara iz fruškogorskih manastira 1941. i iz pravoslavnih crkava sa područja NDH. Kod Srba se akcija Tkalčića još naziva pljačkom, a kod Hrvata zaštitom i spasavanjem, ali ne od ustaša, već od Nemaca. Činjenica je da je Tkalčić uspeo da aktivira ustašku državu da obezbedi kamione i vagone kako bi građu prevezli u Zagreb, a da su je potom zagrebački muzealci, pre svega oni iz Muzeja za umetnost i obrt, obradili i pohranili u muzejske depoe. Ove predmete nisu uključivali u svoje fondove, već su im naznačili poreklo u iskrenom uverenju da će u nekom trenutku biti vraćeni vlasnicima. Dobrim delom je to tako i bilo.

Andreja Vujnović, Foto Z. Jovanović

Fond Muzeja koji nije pripadao SPC, nakon definitivnog nestanka sredinom osamdesetih se utopio u zbirke Povjesnog muzeja Hrvatske. Sve je u depoima, a eksponati se samo povremeno uključuju u neke izložbe, poput postavke o Vojnoj Krajini, na kojoj se našlo ono što se naziva Vlaškim statutima, a zapravo su srpske privilegije dobijene od austrijskih careva.

Sagovornik kaže da je posle rata građa sa Fruške gore vraćena beogradskom Muzeju Srpske pravoslavne crkve, a da je ono što je uzeto sa područja posleratne FNR Hrvatske predato, u dogovoru sa Crkvom, Muzeju Srba u Hrvatskoj, a što nije bilo za njih, teško oštećenim hramovima na tom području:

- Tkalčić je i napravio prvi projekat i prvu koncepciju Muzeja Srba u Hrvatskoj, zajedno sa izuzetnim muzealcem, istoričarem i istoričarem religije Radoslavom Grujićem. Oni su radili na obradi i sakupljanju predmeta, i na kadrovskom formiranju institucije.

Predlog Grujića bio je da u Muzeju zaposle Dejana Medakovića. Medaković je ponudu odbio, a uloga mladog, perspektivnog istoričara, Srbina iz Hrvatske, koji bi se bavio srpskom baštinom nametnuta je Fedoru Moačaninu, koji je do 1967. sjajno obavljao ulogu. Pritiske kojima je šezdesetih godina bio izložen u Povjesnom muzeju Hrvatske nije mogao da izdrži i otišao je u drugu ustanovu.

Postavka Muzeja prikazivala je znamenite ličnosti Srba u Hrvatskoj preko predmeta koji su im pripadali, pre svih Stojana Jankovića i Simu Matavulja. Veliki deo fonda crkvenih predmeta činili su radovi ikonopisačkih škola iz Gomirja i Komogovine. U Muzeju su se nalazila i izuzetna umetnička dela iz 18. veka, kao što je slika Arsenija Teodorovića sa prikazom vladike Živkovića i "Stradanje svete Varvare" Teodora Ilića Češljara.

- Svest o tom Muzeju je i dalje u dosta gustoj magli, ali bi se malim koracima taj deo srpske baštine mogao opet ujediniti i organizovati u muzejsku instituciju Srba u Hrvatskoj - poručuje Vujnović.

SVETAO PRIMER

SVE što je posle zatvaranja Muzeja vraćeno Crkvi i što se našlo po eparhijskim muzejima u Hrvatskoj, napadnuto je u građanskom ratu devedesetih sa željom da se uništi - objašnjava sagovornik.

- I u tim mračnim danima zasvetleo je primer Ivana Hitija, oficira hrvatske vojske, koji je nasuprot volji starešina, u Pakracu 1992, u crkvenom dvorištu sakupio razbacanu srpsku građu i tako je spasio za šta je kasnije dobio odlikovanje Srpske pravoslavne crkve.

ZAPOSTAVLjANjE

TUŽNA je priča i to da nije postojalo veliko interesovanje ni samih Srba za vlastiti muzej - kaže sagovornik.

- Kada je izgubio svoj izložbeni prostor u centru Zagreba, pored nekadašnjeg Trga republike, u sadašnjoj Ulici Frane Petriča, dve godine srpsko, ni kulturno, ni političko rukovodstvo za to nije ni znalo, što govori koliko su ga često posećivali.

POLEMIKA SA MEDAKOVIĆEM

U VREME nastanka, Srbi su Muzej doživljavali kao deo svog identiteta, ne samo boraca u Narodnooslobodilačkoj borbi, već kao identitet starog naroda na području same Hrvatske.

Ukazano je, na primer, da je Stefan Nemanja podigao crkvu na Mljetu, a da je njegov najmlađi sin Rastko Nemanjić bio knez Stona. To je izazvalo velike političke polemike u muzejskim krugovima, a čuvena je rasprava koja se pedesetih godina odvijala između hrvatskih istoriografa i Dejana Medakovića. Žestoko su se okomili na njega tvrdeći da su Srbi, koji se pominju u Ajnhardovim analima u devetom veku i sa kojima je povezan toponim Srb, zapravo neki drugi Srbi, otkriva istoričar umetnosti.

Preporučujemo

Panorama

0 0

UOČENA NEVEROVATNA GREŠKA: Slika u muzejima 75 godina stajala naopačke (FOTO)

29. 10. 2022. u 21:07

Svet

1 0

"EKOLOŠKI" AKTIVISTI PONOVO NAPADAJU SLIKE: Neprocenjivu "Devojku sa bisernom minđušom" polili paradjz sosom, pa razmazivali rukama (VIDEO)

27. 10. 2022. u 17:14

Srbija

0 0

22 MILIONA: Za obnovu Muzeja kulturne istorije

25. 10. 2022. u 10:09

Svet

0 1

ISTORIJA SE PONAVLjA: Muškarac oštetio dve rimske biste u vatikanskom muzeju (FOTO)

05. 10. 2022. u 17:22

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije