TRNOVIT PUT IGRE SA KOŽNOM LOPTOM: Stidljiva najava nove sportske zabave za omladinu Srbije

U SRPSKOJ istoriografiji zapisano je da je fudbalsko doba počelo u državi Kraljevini Srbiji, za vreme kralja Aleksandra Obrenovića, prvom igrom na dva gola, s naduvanom kožnom loptom koja je šutirana nogama, 19. maja 1896. i po srednjoevropskom vremenu u 15 časova.

Igrači Boračko-loptačkog društva "Srpski mač", Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Na prostoru između kalemegdanskih zidina i Kule Nebojše obeleženi su golovi. Ko zna kako, verovatno kamenjem i ciglama, ili skinutim odelima, jer bi za to doba bilo iluzorno zamisliti da su prvi protagonisti igrači, fudbaleri, koristili prave stative i mreže na njima. Vreme je bilo toplo, prolećno, prepuno nabujalog zelenila i čistog vazduha.

Akteri ove utakmice bili su sportisti Prvog gimnastičarskog društva "Soko", osnovanog 11. septembra 1891, a nastalog od Kneževskog društva za gimnastiku i borenje 1. septembra 1857, na inicijativu slikara Stevana Todorovića (1832-1925), bečkog i minhenskog đaka, a koje je 1864. prestalo s radom. Kasnije, 3. januara 1882, Društvo je obnovio dr Vladan Đorđević (1844-1930), lekar, naučnik, književnik i političar. Prvi fudbaleri sigurno nisu bili svesni značaja svoje odluke da u Beogradu pokrenu loptanje nogama, po uzoru na evropske velike gradove poput Londona, Pariza, Berlina, Beča, Praga...

Hugo Isak Buli je doneo prvu loptu u Beograd, Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Tog majskog dana stidljivo je najavljena nova vrsta sportske zabave za omladinu Srbije, a istovremeno i nova zabava za gledaoce. Bez većih ambicija, postaljen je kamen-temeljac jedne sportske grane koja će brzo dobiti ogroman broj pristalica i značaj širom zemlje Srbije.

Prvu kožnu loptu, kao suvenir sa studija, u Beograd je doneo Hugo Isak Buli (Beograd, 14. decembar 1875-1941/42, streljan na Sajmištu), sin poznatog trgovca Edidija Edija (Edidy Buly), čija se radnja mešovite robe nalazila u Jevrejskoj ulici na Dorćolu. Mladi Buli je studirao u Berlinu i igrao za tim Germanije, ali je vrlo često dolazio u rodni grad željan domaće atmosfere, druženja sa školskom generacijom i rodbinom.

U Beogradu se učlanio u Gimnačarsko društvo "Soko" i sa prijateljima,12. maja 1896, osnovao Loptačku sekciju. Tako je došlo do dogovora o prvoj javnoj utakmici-priredbi, na travnatom platou kraj Kule Nebojše. Postoji priča da je trgovac Edi dve lopte sakrio ispod tezge kako se ne bi igrao taj fudbal, jer njegov sin se školovao za budućeg trgovca a ne za cirkusanta.

List "Večernje novosti", koji je izlazio svakog dana na četiri stranice malog formata, objavio je o tom dešavanju kratku informaciju pod malim, neupadljivim naslovom - Soko.

Izveštač-novinar s prve fudbalske utakmice u Beogradu piše: "Gimnastičari su izvodili razne igre jednom velikom loptom, bacajući je po izvesnim pravilima čas uvis, čas u daljinu, i to što je najzanimljivije, samo nogama... Igrom je rukovodio i gospodin Fajfra, društveni učitelj, i gospodin Hugo. Gledalaca je možda moglo biti pedeset."

Andrija Kojić, nezaobilazno ime u istoriji fudbala, Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Ohrabreni dobrim prijemom u javnosti, prvi fudbaleri su nastavili loptanje nogama, ali više nema izvornih, zapisanih dokumenata o javnim utakmicama. Tek posle tri godine, 1. maja, po starom julijanskom, ili 14. maja po novom gregorijanskom kalendaru, 1899, u prostorijama "Trgovačke kafane" osnovano je "Prvo srpsko društvo za igranje loptom".

Osnivači su bili Hugo Buli i Andreja Nikolić (Pariz, 5. oktobar 1853. - 18. septembar 1918, Beograd), kasnije doktor nauka i akademik.

* * * * * * * * *

POTUCANjE LOPTAŠA S KRAJA NA KRAJ BEOGRADA

PRVI beogradski zaljubljenici u fudbal jedva su pronalazili poljane na kojima su mogli da igraju dva tima u kompletnim sastavima. Potucali su se s kraja na kraj grada, od placa u Knez Mihailovoj ulici (na tom prostoru je Srpska akademija nauka i umetnosti), iza nekadašnje Delijske česme, do jedne livade na uglu Jugovićeve i Simine ulice, pa dalje do Guberevca, Topčiderskog brda i Bare Venecija.

Među pionirima fudbala u Srbiji istaknuta mesta zauzimaju Radivoje Novaković, Dragiša Borisavljević, Petar Mirković, Vlada Stefanović, Božidar Petrović, Milorad Kurtović, Andra Konstantinović, Todor Frantl, Bogdan Hajnc, Gojko Đaja, Velizar Mitrović i Gustav Fajfra. Igrali su taj fudbal kad ga niko nije razumeo.

Pod nadzorom Huga Bulija, oko trideset mladića treniralo je fudbal na Topčiderskom brdu. Kasnije su se približili gradu i vežbali na Guberevcu, kraju kod takozvanog Mostara, na kome su bile bolnice Medicinskog fakulteta. Kad je uprava grada Beograda potvrdila pravila fudbalske igre, 16. maja 1899, ovi entuzijasti su se latili izgradnje terena i s prikupljenim novcem, u iznosu od pet stotina dinara, napravljena je drvena ograda oko igrališta.

Danilo Dača Stojanović, osnivač klubova u Beogradu i Srbiji , Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Noć posle prve javne utakmice, na ograđenom igralištu dogodilo se nešto veoma nepovoljno po dalji razvoj fudbala. Sa prvog fudbalskog stadiona, pod okriljem mraka, odnesena je drvena ograda. Ono malo ostatka građe, koja nije bila pokradena, Hugo Buli je rasprodao da bi kako-tako obeštetio sebe i ostale ulagače. Prirodno je da su osnivači kluba i graditelji terena bili demoralisani ovakvim razvojem događaja. Ovo tužno poglavlje potrajalo je duže. Aktivnost prvih fudbalera je zaustavljena, ali je i "Prvo društvo za igru loptom" pred sam kraj 19. veka prestalo da egzistira. Ugasilo se...

Splasnulo je početno oduševljenje lepotom igre, a ulazak u novi vek ništa nije dobro obećavao. Razvaljivanje i krađa drvene ograde na prvom fudbalskom igralištu na Guberevcu ostavili su neizbrisivi trag. Nerazumevanje okoline, možda i ljubomora, otupeli su volju malobrojnih igrača i gledalaca.

Konačno, jedna fudbalska utakmica odigrana je 9. jula 1900. u Topčideru. Na poziv "Prvog srpskog velosipedskog (biciklističkog) društva" došla je grupa sportista iz Subotice koji su igrali fudbal i takmičili se u trčanju i biciklizmu. Rezultat utakmice nije zapisan, ali tvrdi se da je bilo dosta golova. Na neki način ova utakmica može se smatrati prvom internacionalnom na teritoriji Kraljevine Srbije. Zna se da je u timu gostiju bilo dosta Mađara i Čeha iz tadašnje Austrougarske carevine.

Beogradsko gimnastičarsko društvo "Soko" na početku novog veka imalo je svoje odeljenje za loptanje. Stevan Stefanović (Beograd, 10. januar 1880. - 4. oktobar 1944), čelnik vrste, s istomišljenicima je 18. aprila 1903. osnovao samostalni fudbalski klub. U početku je nazvan Fudbalsko društvo "Soko", koje je vrlo brzo preraslo u Sportski klub "Soko", a 1931. u "Beogradski amaterski sport klub - BASK".

Ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage Lunjevice Mašin Obrenović, 29. maja 1903, u takozvanom Majskom prevratu, još jednom su prekinute loptačke aktivnosti. Godinu dana docnije, povodom obeležavanja stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, na Đurđevdan, 23. aprila po starom, ili 6. maja 1904. po novom kalendaru, odigrana je prva zvanična utakmica na igralištu Košutnjak kod Hajdučke česme. Akteri su bila dva tima novonastalog kluba "Soko".

Put "Sokola" bio je težak i trnovit i tek kada je izgrađen propisani teren u Košutnjaku počelo se sa ozbiljnim utakmicama. U tim pionirskim danima srpskog fudbala u osnivanju, prvih loptačkih klubova, isticali su se Danilo Dača Stojanović, Vlada Krstić, Stevan Stefanović, Dimitrije Stamenković, Momir Korunović, Dimitrije Đorđević, Miloš Radojlović, kojima su se nešto kasnije pridružili Andra Jović, Jovan Viktorović i Mileta Nedić.

* * * * * * * * *

FUDBAL NIJE BIO PRiVILEGIJA BEOGRADSKE ČARŠIJE

FUDBAL, tog vremena, nije bio samo privilegija Beogradske čaršije. Veliki entuzijasta, inženjer Danilo Dača Stojanović (Lapovo, 24. oktobar 1877. - 25. april 1967, Beograd) često je boravio u Kragujevcu gde je radio kao honorarni nastavnik, pri Vojnotehničkoj školi Zavod, i u gradu na Lepenici je 14. septembra 1903. osnovao Sport klub "Šumadija".

Ubrzo zatim, po srpskim varošima, započelo je osnivanje fudbalskih klubova, uglavnom s imenima junaka, istorijskih ličnosti, događaja, ali i donatora trgovaca i zanatlijskih udruženja.

Najčešća imena bila su Dušan Silni, Car Lazar, Obilić, Jug Bogdan, Sinđelić, Karađorđe, Hajduk Veljko, ali i Igla (šnajderi), Šilo (obućari), Pekar, Trgovac...

Detalj sa utakmice BSK – Velika Srbija2 21. septembra 1913, na terenu “Trkalište”, Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Povodom stogodišnjice bitke kod Deligrada 1806, u Prvom srpskom ustanku, u Aleksincu je osnovan klub - "Deligrad".

Nije poznato niti zapisano zašto je novoformirani beogradski klub, 13. septembra 1906, dobio ime Boračko-loptačko društvo "Srpski mač". Pretpostavke kažu da je ime izabrano zbog srpskog junaštva 28. juna 1389, na Vidovdan, u boju na Kosovu polju! Prvu zvaničnu utakmicu "Srpski mač" odigrao je na dan svog osnivanja u Košutnjaku protiv "Sokola" i bio poražen - 2:7. Utakmica je odigrana po pravilima iz 1905, objavljenim u Beogradu, u knjižici "Loptanje nogom", koju je sa nemačkog preveo i pravila igre protumačio Anastas St. Hristodulo.

Novi loptački klub "Srpski mač" je od beogradske opštine dobio u zakup (99 dinara godišnje) teren u parku Sv. Ćirilo i Metodije kod Vukovog spomenika. Stadion (igralište), usred grada, svečano je otvoren 16. avgusta 1907.

Zbog stalnih trvenja i rivalstva, klubovi Soko i Srpski mač sve su više gubili pristalice. Preduzimljivi Danilo Dača Stojanović, zajedno sa Jevremom Pantelićem i drugim zanesenjacima, fudbalskim istomišljenicima, 1. septembra 1911, u kafani "Ženeva" na uglu Beogradske ulice (u doba vladavine komunista Ulica Borisa Kidriča) i Bulevara kralja Aleksandra (do 21. veka Bulevar revolucije), osnovao je novi, "Beogradski sport klub - BSK". Ovi entuzijasti su prethodno morali da kod gradskih vlasti isposluju posebno odobrenje za formiranje ovog kluba. Zanimljivo je da je većina dobrih fudbalera "Sokola" i "Srpskog mača" pristupila novoformiranom klubu, što se na neki način može smatrati prvim transferima u tadašnjem srpskom fudbalu!

Sutradan po osnivanju, BSK je odigrao prvu međugradsku utakmicu protiv SK "Šumadija" iz Kragujevca i pobedio - 7:1. Veoma brzo stasali su u ozbiljan klub, sa najboljim fudbalerima tog vremena: Veliborom Stankovićem, Miodragom Nedićem i Andrejom Kojićem... BSK je imao nekoliko mlađih selekcija u kojima su se isticali gimnazijalci Mihailo Andrejević, Dušan i Milan Protić, Dušan Stefanović, Borivoje Vasiljević, te đaci iz "realke" Nikola Stanković i Dušan Glišić, kao i praktično kompletan tim Bogoslovije.

U svojoj biografiji "Čika Dačine uspomene", Danilo Stojanović je zapisao da je SK "Šumadija" posle poraza u Beogradu bio pred rasturanjem. Pokušao je da ih okuraži, da budu spremni za revanš koji je bio dogovoren za proleće 1912. Uprava BSK je doznala za to pismo i odlučila da od svog potpredsednika zatraži ostavku. Njegov odgovor je bio - istupanje iz kluba!

"Jedno kraće vreme bio sam van sportskih događaja, čak i najozbiljnije rešen da konačno napustim sportski rad" - beleži Stojanović. "Međutim, posle izvesnog vremena, pošto sam uspeo da savladam svoj raniji gnev, zbog uskogrudosti izvesnih ljudi, počela je opet da me vuče neodoljiva želja voljenoj igri - fudbalu. Mučen željom, sprečavan dostojanstvom, doneo sam rešenje - da osnujem novi klub koji će biti dostojan rival BSK i ostalim klubovima u zemlji."

* * * * * * * * *

PRVI VEČITI DERBI NA TERENU KOD VUKOVOG SPOMENIKA

U ZNAK poštovanja prema pobedi srpske vojske u Prvom balkanskom ratu 1912, protiv Turske, Danilo Stojanović je odlučio da klub dobije ime Velika Srbija. Pošto je ubrzo, 1913, usledio Drugi balkanski rat, protiv Bugarske, osnivanje kluba je moralo da pričeka. U oba rata sve škole u Beogradu, Kragujevcu i Kruševcu bile su pretvorene u bolnice, predavanja obustavljena, đaci raspušteni. Tada su mnogi, koji nisu bili regrutovani, mogli do mile volje da šutiraju loptu. Na područjima gde se nalaze Kalenić pijaca i Crveni krst osnovani su loptački timovi "Kosovo" i "Nevesinje". Nije mirovao ni Danilo Dača Stojanović i krajem 1912. osnovao je SK "Dušanovac", gde je, po potrebi, bio i golman, a utakmice su igrane na vojnom zemljištu u blizini Topovskih šupa.

Učenici Treće beogradske gimnazije su osnovali klub "Slavija", u kome su se isticali Jovan Ružić, Aleksandar Radosavljević, Đorđe Borisavljević i tri brata Aleksandar, Milan i Mihailo Vučo. Igrali su svoje utakmice u porti Svetosavske crkve, kasnije u Karađorđevom parku. Na Malom Kalemegdanu, ispod Paviljona "Cvijeta Zuzorić", igrali su fudbaleri kluba "Dušan Silni".

„Beogradski sportski klub BSK“ neposredno po osnivanju, Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Danilo Dača Stojanović je svoja patriotska osećanja dopunio kada je 1. avgusta, po julijanskom, a 14. avgusta po gregorijanskom kalendaru 1913, u hotelu "Kasina", konačno osnovao novi klub - "Velika Srbija"! U ovo "fudbalsko novorođenče" prešli su svi fudbaleri "Slavije" ali i nekoliko igrača kragujevačke "Šumadije".

Prva utakmica posle Drugog balkanskog rata odigrana je 21. septembra 1913, na terenu "Trkalište", gde će kasnije biti podignut Vukov spomenik i nići zgrade Tehničkog fakulteta i hotela "Metropol". BSK je pobedio "Veliku Srbiju" - 2:0. Prvi tim novoformiranog kluba, koji će u budućnosti igrati ogromnu ulogu u srpskom fudbalu, pod različitim imenima, igrao je u sastavu: Danilo Stojanović, Miroslav Najdanović, Petar Radojković, Mikan Pavlović, Eduard Mifek, Milivoje Ivanović, Milan Stefanović, Alojz Mahek, Dragoljub Veljković, Vlada Krstić, Josif Furjanović. Ovaj meč može se smatrati prvim večitim derbijem u državi Srbiji. U godinama koje će slediti oba kluba će zbog virtuelno-politikantskih razloga menjati ime!

Samo godinu dana od osnivanja, SK "Velika Srbija" osvojio je prvi pehar-trofej Srpskog olimpijskog komiteta - SOK, osnovanog 23. februara 1910, a primljenog u Međunarodni olimpijski komitet - IOK 17. jula 1912. na Olimpijskim igrama u Stokholmu. U finalnoj utakmici, na igralištu "Sokola" u Košutnjaku, tada najmlađi klub u Srbiji pobedio je kragujevačku Šumadiju - 3:1.

Sjajan potez povukao je inž. Danilo Dača Stojanović, predsednik Velike Srbije, kada je u Beograd doveo proverene fudbalere iz Češke - Alojza Lojda Maheka, Eduarda Mifeka i Venceslava Petrovckog. Oni su bili prvi stranci u beogradskim klubovima, odlični igrači, ali i amateri koji su bili zaposleni. Do izbijanja rata 1914. zajedno sa Jovanom Ružićem činili su okosnicu tima "Velike Srbije". Kada je Beograd bombardovan, prešli su u Kragujevac, i tamo se zaposlili u Vojnotehničkom zavodu - Topolivnici i igrali fudbal. Njih trojica i ostali Česi koji su radili u Srbiji odbili su poziv Austrougarske carevine, kao njeni državljani, da se vrate i regrutuju u vojne jedinice.

Ekipa Velike Srbije iz 1914. godine , Foto Muzej Beograda, Arhiv Fudbalskog saveza Srbije, Dokumentacija "Novosti" i "Borbe", "Vikipedija", iz knjige "Teorija i istorija fudbala"...

Alojz Lojd Mahek (Hradec Kralove, današnja Češka, 8. jul 1895 - 20. avgust 1978, Beograd), posle rata je ostao u Beogradu i do kraja života igrao za tim SK "Jugoslavija" (bivši SK "Velika Srbija") i učestvovao u osvajanju dva prvenstva, 1924. i 1925. godine, nove države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

NAJSTARIJI KLUB

NA TERITORIJI današnje Srbije, a onda Austrougarske, postoji klub koji je osnovan 1901. godine u Subotici. FK "Bačka" 1901. je prve utakmice, početkom prošlog veka, odigrala u Ligi južne Mađarske. Četiri puta je osvojila, a jednom bila treća u najvišem rangu mađarskog nacionalnog takmičenja. U novoformiranoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca "Bačka" je zauzela pristojno mesto, ali je nakon Drugog svetskog rata pala u senku subotičkog Spartaka.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije