STALJIN JE ZA TITA BIO ČETVRTI KORIFEJ MARKSIZMA I LENJINIZMA: Izrastanje Broza u "profesionalnog revolucionara" na idejama Visarionoviča

ZVUCI bubnjeva, koje je u 4 sata ujutru 5. marta 1953. počela da emituje Radio Moskva i saopštenje da je "prestalo da kuca srce saborca i genijalnog nastavljača Lenjinovog dela, mudrog vođe i učitelja Komunističke partije i sovjetskog naroda", obelodanili su čitavom svetu da je Josif Visarionovič Staljin mrtav.

Kada je Staljin umro Tito je bio kod Vinstona Čerčila u Londonu, Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

To je bio trenutak u kome je za SSSR, svetski komunistički pokret ali i ceo svet završena jedna epoha i otpočelo novo vreme - vreme koje je imperativno nalagalo potrebu za kritičkim sagledavanjem stvarnosti, revizijom višedecenijskog staljinističkog iskustva, promene formi, metoda i mehanizama vladavine uspostavljene u Oktobarskoj revoluciji i postrevolucionarnom vremenu, odbacivanjem "čvrstih ubeđenja" i doktrinarnih shema koje je nametala rigidno shvaćena i primenjivana ideologija.

Staljinova smrt zatekla je i jugoslovenske komuniste. Čak i one među njima koji su, poput Josipa Broza, tu vest godinama iščekivali ubeđeni da do normalizacije odnosa sa SSSR, pomirenja sa "bratskim partijama" i povratka Jugoslavije i KPJ u svetsku "komunističku porodicu" ne može doći za života Josifa Visarionoviča. Sam J. B. Tito je svih prethodnih godina bio ubeđen da je institucija neograničene vlasti prolazna pojava i da su promene u politici SSSR prema Jugoslaviji neminovnost posle Staljinove smrti.

Odlazak Staljina nije značio da je ličnost "vođe", u čijoj je senci formirana čitava generacija "profesionalnih revolucionara", iščezla iz Titovog života. U procesu destaljinizacije, koji je vidljiv počev od 1949. godine, i Josip Broz Tito se umnogome oslobodio nekadašnjih "čvrstih ubjeđenja" i doktrinarnih shema koje je nametala rigidno shvaćeno "Staljinovo učenje", ali ne i metoda vladavine koje je "izučio" pored "velikog vođe". [...]

Staljinova sahrana 1953. u Moskvi, Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

U DANIMA NAKON Staljinove smrti Tito je putovao po Jugoslaviji i izbegavajući svaki ishitren komentar. Tito nije predviđao velike i brze promene političkog sistema u SSSR, ali je očekivao "manje agresivnu spoljnu politiku, posebno prema Jugoslaviji". U danima Staljinove sahrane Tito je bio u Londonu realizujući odranije ugovorenu zvaničnu posetu Velikoj Britaniji. Nesumnjivo da je britanskim zvaničnicima Tito bio "koristan" gost s obzirom na njegovo dobro poznavanje odnosa u komunističkom pokretu. Na drugoj strani, Tito je tih dana definitivno uspeo da obezbedi vojnu podršku Zapada u slučaju napada SSSR na Jugoslaviju. Tako je, metaforično, smrt Josifa Visarionoviča, istovremeno, bila trijumf Josipa Broza.

U isto vreme, dok se Staljin uzdizao na lestvici komunističke hijerarhije i otpočinjao nemilosrdnu borbu za Lenjinovo nasleđe, Josip Broz je izrastao u "profesionalnog revolucionara" koji se trudio da ideje "Oktobra" razgori u politički, ekonomski, socijalno, nacionalno, verski konfrontiranom društvu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Prema zabeleškama koje je 1952. godine sačinio Vladimir Dedijer Tito nije čuo za Staljina dok je bio u Rusiji (1915-1920). Po svemu sudeći, Josip Broz je na sebe prvi put skrenuo pažnju Kominterne istupom na Osmoj partijskoj konferenciji zagrebačkih komunista (februar 1928) i pismom upućenom Kominterni u kome je zahtevana odlučna akcija u likvidaciji "frakcionaških borbi unutar Komunističke partije Jugoslavije". To "pismo" imalo je posebnu težinu u definitivnom potčinjavanju KPJ Kominterni. Ima indicija da je Josip Broz, pre hapšenja 1928, čitao Staljinove knjige, kao i da je tokom petogodišnje robije (1928-1934) bio "teorijski izgrađen" i formiran na "prepisima" i šapirografisanim prevodima sovjetske ideološke literature. (Prilikom pretresa njegovog stana pronađena je i knjiga J. V. Staljina "Pitanja lenjinizma")

* * * * * * * *

ČIŠĆENjE PARTIJSKIH REDOVA U MOSKVI

JOSIP BROZ je, nesumnjivo, Staljina smatrao četvrtim korifejem marksizma-lenjinizma.

Prilikom boravka u Moskvi i rada u Balkanskom zemaljskom sekretarijatu Kominterne (1934-1936) uticaj koji je Staljin izvršio na Broza dodatno je ojačan, ali su se pojavile i prve sumnje u sistem strahovlade koji je izgrađivan u SSSR. Živeći u hotelu "Luks", rezervisanom za funkcionere Kominterne, Broz je bio u prilici da oseti razmere straha koji je opsedao stare kadrove revolucije, upozna prirodu "montiranih političkih procesa" (suđenja Grigoriju Zinovjevu i Lavu Kamenjevu) i sagleda razmere "staljinističkih čistki". Kao jedan od 510 delegata iz šezdeset i pet komunističkih partija sveta učestvovao je u radu Sedmog kongresa Kominterne i tu, prvi put, iz daljine, video Staljina kako sedi na podijumu i sa delegatima kongresa peva "Internacionalu".

Cela atmosfera na kongresu, gdje je svako pominjanje imena Staljina bilo pozdravljano "burnim i dugim aplauzom, ovacijama i klicanjem", nesumnjivo da je Josipa Broza učinila većim vernikom i obožavaocem Josifa Visarionoviča nego što je to bio pre nego što je 25. jula 1935. zakoračio u Dom sindikata u Moskvi, gde se kongres održavao. Politička linija koju je Sedmi kongres Kominterne usvojio (suprotstavljanje fašističkoj opasnosti) dodatno je svrstala Josipa Broza u stroj onih koji će i u narednim godinama slediti Staljina. Prema dostupnim podacima, s Brozom su iz Moskve 1939. stigli prvi primerci "svetog štiva" i "ideološke Biblije" svih komunista sveta - "Istorije SKP-b" čiju je, navodno, četvrtu glavu pisao sam Staljin. Tokom boravka u Moskvi Kominterna je Josipu Brozu poverila da bude jedan od prevodilaca te tek izašle knjige za jugoslovenski "partijski kadar".

IME STALjINA SE NE pominje u kombinacijama koje su dovele do postavljanja Josipa Broza na mesto generalnog sekretara KPJ. Ipak, da se pretpostaviti da nije bio protivan njegovom postavljenju. Po kazivanju samog Josipa Broza, vreme u kome je preuzeo rukovođenje KPJ nakon smene Milana Gorkića (avgust 1937), formiranja privremenog rukovodstva KPJ u zemlji (maj 1938), odlazaka u Moskvu na poziv Kominterne (januar, avgust-novembar 1939) bilo je puno neizvesnosti. Partija na čijem se čelu nalazio bila je osuđena od Kominterne kao "leglo imperijalističkih špijuna" i bila je pred raspuštanjem. Postoje indicije da je tokom boravka u Moskvi svoju odanost Staljinu Josip Broz dokazivao pišući "karakteristike" komunista u koje se sumnjalo. Provere kojima je i sam bio izložen govorile su da Broz nije bio "sumnjiv" staljinističkim vlastima. Neki od njegovih direktnih protivkandidata, poput Milana Gorkića, koji je tu funkciju vršio do Brozovog postavljenja, ili pretendenta na istu funkciju Petka Miletića, navedene provere nisu prošli, što je značilo njihovu fizičku likvidaciju. Po svemu sudeći, u čistkama koje su u to vreme desetkovale jugoslovenske komuniste u Moskvi Tita je spaslo "povjerenje koje su ljudi oko Staljina imali u njega". Rad na organizacionom jačanju KPJ, zavođenju stroge discipline, likvidaciji "frakcionaštva", insistiranju na jedinstvu akcije i gušenju svakog drugačijeg mišljenja, apsolutnoj boljševizaciji Partije, "čišćenju" partijskih redova izbacivanjem iz KPJ nekoliko stotina jugoslovenskih komunista koji su "nestali" u staljinističkim čistkama, govori da je u trenutku kada je postao generalni sekretar KPJ Josip Broz klasični staljinista. U pitanju je "vojnik revolucije" koji, u skladu sa učenjem o "proleterskom internacionalizmu", služi komunističkoj ideji i prvoj zemlji socijalizma.

* * * * * * * *

SLEPA POSLUŠNOST DIREKTIVAMA KOMINTERNE

POČEV OD 1937. GODINE, Josip Broz je preko Georgija Dimitrova i Vilhema Pika održavao vezu sa Kominternom. Ti kontakti su dobili na intenzitetu tokom narednih godina. Putem njih Broz je dobijao direktive Staljina i SKP-b i, povratno, izveštavao o stanju u KPJ i prilikama u Kraljevini Jugoslaviji. Bez saglasnosti Kominterne vođstvo KPJ se nije usuđivalo da pokrene bilo koju akciju ... Iz tih razloga Josip Broz je sredinom 1940. konsultovao Izvršni komitet Kominterne o pitanju obaranja namesničke vlade u Jugoslaviji i obrazovanju "radničko-seljačke vlade" čiji bi osnovni zadatak bio otpor fašističkoj podeli Jugoslavije. Kominterna je te ideje odbacivala, kao i ideje o zavođenju "diktature proleterijata", smatrajući da sama KPJ nije sposobna da ih realizuje. [...]

Lenjin i Staljin, Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

Nesumnjivo da je tih godina partija na čijem se čelu nalazio Josip Broz Tito potpuno i disciplinovano sledila liniju Staljina i Kominterne. O tome svedoči i referat Josipa Broza na Petoj zemaljskoj konferenciji, održanoj oktobra 1940. u Zagrebu. U svom referatu Staljina je nazivao "velikim vođom i učiteljem", pozivao se na pouke i učenje Staljina, isticao da jugoslovenski komunisti treba da slede Staljina u izgradnji partije "višeg tipa", tražio da uz "skromnost", "budnost", "disciplinu", "požrtvovanost" jugoslovenski komunisti gaje "bezgraničnu odanost Partiji Lenjina-Staljina". Iz referata se, takođe, vidi da je Josip Broz čitao Staljinova dela, pa čak i citirao neke delove iz knjige "Pitanja lenjinizma"... Rečnik koji Josip Broz tada upotrebljava, takođe, ukazuje na izuzetno jak uticaj koji je J. S. Staljin imao na njega. [...]

Sledeći "liniju" Kominterne, Tito se, nakon velikih demonstracija u Beogradu, u kojima je 27. marta 1941. odbačeno pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu, i dalje suprotstavljao imperijalističkom ratu. [...] U danima napada Nemačke na Jugoslaviju i kratkotrajnog Aprilskog rata 1941. formirao je Vrhovni komitet na čijem je čelu bio, opredelio se za oružani otpor, pozvao "narode Jugoslavije" u borbu protiv okupatora. Ima indicija da je tada začeto i Staljinovo nezadovoljstvo Titom. [...] Za partiju na čijem je čelu bio, ali i za samog Josipa Broza Tita, rat je u tom trenutku još bio sukob "dva imperijalistička tabora" u nastojanju da održe svoju "pljačkašku vladavinu". [...]

Istorije SKP-b - ideološke Biblije” svih komunista sveta , Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

TEK JE NAPAD NEMAČKE na Sovjetski Savez 22. juna 1941. bio onaj presudan momenat nakon koga su jugoslovenski komunisti odlučno pristupili pripremama za ustanak. Za jugoslovenske komuniste tog trenutka rat je prestao da bude "imperijalistički" i postao oslobodilački i antifašistički. Istog dana stigla je i direktiva Kominterne koja je nalagala KPJ da ustane u odbranu SSSR. Nekoliko dana kasnije J. V. Staljin je u govoru upućenom naciji posebno naglasio da rat koji Sovjetski Savez vodi, pored oslobođenja otadžbine, ima za cilj da pruži "pomoć svim narodima Evrope koji stenju pod jarmom nemačkog fašizma". Staljin je naglasio da u ratu koji je započeo SSSR neće biti sam. Tito je pre napada Nemačke na Sovjetski Savez u telegramima upućenim Kominterni i Staljinu iskazivao spremnost da u slučaju da do napada dođe podigne ustanak protiv okupatora.

Tito i Moša Pijade na robiji , Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

Tito je učestvovao o donošenju odluke o pristupanju neposrednim pripremama za oružanu borbu. Dužnost komandanta u Glavnom štabu narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije vršio je od njegovog formiranja 27. juna 1941. Samo dan posle Staljinovog govora u Moskvi, u kome je osuđen "vjerolomni napad" Nemačke na SSSR, Tito je sa članovima Politbiroa CK KPJ 4. jula u Beogradu doneo odluku o pokretanju oružanog ustanka, na čijem se čelu našao. Ta odluka je delom proistekla iz potrebe da bezrezervno i odmah bude podržan Sovjetski Savez, ali se zasnivala na realnoj proceni da angažovanje nemačkih jedinica na Istočnom frontu stvara pogodne uslove za podizanje ustanka i oslobođenje zemlje.

* * * * * * * *

OPSEDNUTOST REVOLUCIJOM UZROK GRAĐANSKOG RATA

UBEĐENjE DA RAT neće dugo trajati uticalo je na prvobitne procene J. B. Tita da kao "borbeni poligon" na kome treba dočekati Crvenu armiju bude izabrano Homolje i prostor između Dunava i Morave. Iz poruka koje je KPJ slala Moskvi vidi se da je Kominterna bila dobro upoznata sa pripremama za ustanak, izdavanjem proglasa sa pozivom na masovni ustanak, organizovanjem partizanskih odreda, prvim partizanskim akcijama, terorom okupacionih vlasti, prvim žrtvama, ponašanju pokreta Dragoljuba Mihailovića. Nema podataka, ali je veoma izvesno da su sadržaji poruka koje je Tito dostavljao G. Dimitrovu stizali i do sovjetskog državnog vrha, pa i do J. V. Staljina.

Stupajući u oružanu borbu, Tito se, u početku, kratko, pridržavao 4. jula 1941. prispele direktive Kominterne koja je izražavala Staljinov stav "da se u sadašnjoj etapi radi o oslobođenju od fašističkog podjarmivanja, a ne o socijalističkoj revoluciji". U tom času i kod njega je bio dominantan "revolucionarno-sektaški" dogmatizam koji je govorio da u trenutku započinjanja ustanka nije postojala jasna svest o nastaloj istorijskoj situaciji koja se umnogome razlikovala od okolnosti u kojima je izvojevana Oktobarska revolucija.

Deo tih stavova indirektno je proisticao i iz Staljinovih učenja iznetih u knjizi "Istorija SKP-b", čiji je jedan deo Tito i sam preveo. Ipak, veoma brzo Tito se oslobodio tog vida dogmatizma i prepoznao "revolucionarnu situaciju" koju je trebalo iskoristiti.

On je veoma rano iskazao spremnost da "modifikuje" direktive Kominterne i "prilagodi" ih datim okolnostima.

Opredeljujući se da rat u Jugoslaviji pored oslobodilačke ima i revolucionarnu dimenziju, što je protivurečilo nalozima J. V. Staljina, Tito je suštinski ukinuo mogućnost nalaženja "zajedničkog jezika" sa legalističkim, takođe antifašističkim pokretom na čijem se čelu nalazio D. Mihailović. To opredeljenje (revolucionarno preuzimanje vlasti) direktno je vodilo u građanski rat.

Staljin, Lenjin i Trocki , Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

NASTOJEĆI DA SVOJOM politikom ne pravi Sovjetskom Savezu "spoljnopolitičke teškoće", Tito ipak nije bio spreman da sasluša apele Moskve i zajedno sa Mihailovićem formira jedinstven pokret otpora. [...] Posle početnih očekivanja da jedinice Crvene armije brzo "izbiju" na granice Jugoslavije, Titu i jugoslovenskom komunističkom vođstvu postalo je jasno da će narodnooslobodilačka borba morati da se vodi u uslovima "strateškog zaokruženja", bez očekivane pomoći iz SSSR. To saznanje je najdirektnije uticalo na postepeno osamostaljivanje od uticaja koje je do tog trenutka imao SSSR i J. V. Staljin.

Karakter rata i međunarodne obaveze SSSR prema saveznicima presudno su uticale da Kominterna avgusta 1941. "uguši" inicijativu jugoslovenskog partijskog vrha o formiranju "nacionalnog komiteta" kao pandana izbegličkoj vladi u Londonu. Formiranje narodnooslobodilačkih odbora (NOO) u leto 1941, koje se zasnivalo na strategiji KPJ o narodnooslobodilačkoj borbi kao okviru revolucionarne smene vlasti, takođe je bilo u suprotnosti sa Staljinovim učenjem o "dve etape revolucije". Kominterna se suprotstavljala i svim vidovima levičarenja i revolucionarnog terora koji su posebno došli do izražaja u periodu kada je, u zimu 1941-1942. bila prekinuta radio-veza sa narodnooslobodilačkim pokretom.

Staljin i Georgi Dimitrov 1936. u Moskvi, Foto Profimedija, Dokumentacija „Novosti“ i „Borba“, Arhiv Jugoslavije, Muzej Jugoslavije, Vikipedija i Fejsbuk

Kritikovano je i stvaranje proleterskih brigada (prva je oformljena na Staljinov rođendan, 21. decembar 1941). Pod uticajem koji je stizao iz Moskve KPJ je nastojala da "umiri" klasne tonove i da da prednost ujedinjenju svih antifašističkih snaga u borbi sa okupatorom. Bila je to posledica međunarodne politike koju je Staljin bio prinuđen da vodi, a koja je podrazumevala i nadzor nad svim aspektima "jugoslovenske revolucije". Samim tim nezavisni duh jugoslovenske revolucije, oblikovan mimo volje J. V. Staljina, delo je J. B. Tita i jugoslovenskih komunista. Strategija je bila da uz nacionalno oslobođenje bude i izvedena socijalna revolucija. U trenucima kriza do punog izražaja su dolazili i sektaško dogmatski stavovi o potrebi razračunavanja sa klasnim neprijateljima, što je, objektivno, sputavalo snagu otpora okupatoru.

Preporučujemo

Društvo

1 7

ŠPIJUN KOJI JE PROMENIO NOĆNI ŽIVOT BEOGRADA: Tajna misija sovjetskog obaveštajca u jugoslovenskoj prestonici

29. 06. 2023. u 07:00

Društvo

1 10

OPERACIJA "TEVTONSKI MAČ" OTKRIVA POZADINU ATENTATA: Nacistički obaveštajci inspiratori Marseljske tragedije

28. 06. 2023. u 07:00

Društvo

3 0

SVE JE SKUPO, SAMO KRALjEVA GLAVA JEFTINA: Italijanska obaveštajna služba i ubistvo jugoslovenskog suverena

27. 06. 2023. u 07:00

Društvo

1 2

NEZAUSTAVLjIVE NAMERE MOĆNIKA: Uloga italijanske, nemačke, sovjetske i francuske tajne službe u likvidaciji kralja Aleksandra i Luja Bartua

26. 06. 2023. u 17:49

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije