NISU danas Srbi u Mađarskoj brojni, ali ne ponestaje im optimizma: prvi put posle nekoliko decenija imaju svog poslanika u mađarskom parlamentu, dobili su na upravljanje svoje obrazovne ustanove, a odnosi njihove matične države i domovine, čini se, nikada nisu bili bolji.

- Malobrojni jesmo, ali smo vrlo aktivni u očuvanju nacionalnog identiteta, pa se mnogi Mađari, Nemci, Slovaci i ostali začude kada čuju da nas ima samo 10.000 - kaže srpski poslanik LJubomir Aleksov (57), istoričar. Aleksov je žitelj Lovre, jedinog sela u Mađarskoj u kome su Srbi, njih oko 250, još uvek većina.

Od samih Srba, u Mađarskoj su brojniji tragovi njihovih predaka. Onih pradedova koji su 1690. u Velikoj seobi s patrijarhom Arsenijem Trećim Čarnojevićem ovamo pristigli i korene pustili od Sentandreje do Budima, Pešte i Segedina.

Letopisi pamte da su 1698. godine u Pečuju, više od polovine žitelja činili Južni Sloveni, među njima i Srbi. U Budimu je početkom 18. veka bilo 1.539 kuća,među njima 769 mahom srpskih, 700 nemačkih, a tek 68 mađarskih. Sentandreja je 1720. godine imala 88 odsto Srba (njih oko 8.000) a u Segedinu je 99 kuća, od ukupno 193, pripadalo srpskim porodicama.

- I dalje smo u tim istim krajevima, na “adresama” svojih dedova, ali u mnogostruko manjem broju - priznaje Aleksov realnost.

- Najviše smo naselili Budimpeštu, a tu, među dva miliona stanovnika, svoje mesto pronašlo je i 2.500 Srba - veli dalje Aleksov.

Slikoviti govoreći, kada bi se danas svi živi Srbi u Mađarskoj sakupili na jednom mestu, recimo u Sentandreji, ona bi ostala - poluprazna. Ta živopisna varoš na 20 kilometara severozapadno od Budimpešte, ima 28.000 stanovnika. Među njima jedva da je preostalo stotinak srpskih duša. Nedovoljno da ispune barem jednu od četiri sentandrejske srpske crkve.

* Srpska gimnazija u Budimpešti

“Tako se radujem što sam se rodio u Sentandreji, u ovoj maloj srpskoj oazi”, pisao je u pretprošlom veku Jakov Ignjatović (1822 - 1889). Znameniti predstavnik srpskog realizma, autor “Večitog mladoženje” i “Vase Rešpekta” verovao je da je Sentandreja, taj “komad srpske povesnice i kulture, zaslužila večiti spomen u Srpstvu”.

- Spomen će živeti sve dok u Mađarskoj bude nas, a mi činimo sve da se odupremo asimilaciji - veli Aleksov i objašnjava da su stvari krenule nabolje u Orbanovoj eri.

Zahvaljujući izmenama Ustava, srpska i ostale manjine stekle su pravo na parlamentarne zastupnike, prvi put posle pada komunizma u ovoj državi. Bila je to dobra vest, ali ona ima i lošu stranu jer je reč o poslaniku sa ograničenim pravima. Sedi u parlamentu, učestvuje u diskusiji, predlaže čak i zakone, ali nema pravo glasa.

* LJubomir Aleksov, srpski poslanik u mađarskom parlamentu

Zanimljivo je da na po jednog “ograničenog poslanika” jednako pravo imaju Srbi kao i Nemci kojih ima blizu 200.000. To je manjince ujedinilo pa su već na početku mandata “progurali” predlog da u narednoj godini dobiju duplo više novca iz državnog budžeta.

Odavno je splasnula euforija Mađara povodom ulaska njihove zemlje u EU, jer njihova prosečna plata iznosi od 400 do 450 evra. Ipak, mađarski Srbi se raduju nastojanjima Srbije da uđe u evropsko jato.

- Imaćemo privid da između nas i naših sunarodnika u Srbiji nema granice, a verujemo da će odnosi između naše matice i domovine biti još bolji, na dobrobit svih nas - kaže Aleksov.

Optimista je i Vojislav Lastić (88), jedan od najuglednijih predstavnika srpske populacije u Mađarskoj, nekadašnji pitomac Tekelijanuma, doktor ekonomije i bivši glavni inženjer u jednoj od najvećih projektantskih firmi komunističke Mađarske. Učestvovao je u izgradnji gasovoda u Rusiji i Olimpijskog stadiona u Minhenu.

Lastići su poreklom iz Iriga, odakle su se Vojislavovi preci preselili u Pečuj, ali nisu nikada zaboravili Srbiju. Vojislav je poslednji put bio u poseti rodbini u Beogradu pre 15 godina.

- Koreni se ne zaboravljaju - kaže ovaj simpatični gospodin.

Pozira nam sa kćerkom jedinicom Jovankom Lastić, direktorkom Srpske gimnazije “Nikola Tesla”. Ona je, prema prvom obrazovanju, stečenom u Beogradu, hirurg ortoped. Posle 12 godina prakse, 1993. godine, bolnicu je zamenila profesurom. Te godine, naime, Srpska gimnazija okrenula je novu stranicu u svojoj istoriji - odvojila se od hrvatske škole. Zbog nedostatka profesora pretio joj je gubitak licence.

* Srpska deca u Tekelijanumu

Tako je dr Lastić žrtvovala “svoju” medicinu zarad “naše” Srpske gimnazije “Nikola Tesla” koju danas pohađa 427 Srba iz Mađarske, Vojvodine, Šumadije, Republike Srpske i Crne Gore. Jovanka im već 17 godina predaje biologiju.Kompletan rad Srpske gimnazije finansira mađarska država. Nastava se odvija po mađarskom nastavnom programu, ali na srpskom jeziku. Uveden je predmet “narodopis”, u okviru kojeg se izučava istorija Srbije, kao i prošlost Srba u Mađarskoj.

Uz srpski, gimnazijalci obavezno izučavaju mađarski, nemački i engleski jezik. Ali, u svim srpskim školama i dalje vlada nestašica nastavnog kadra.

ZAPOSTAVLJENI U MEDIJIMA

SRBI smatraju da su zakinuti na planu medija. Emisija “Srpski ekran” traje 26 minuta, a emituje se jednom nedeljno na državnoj televiziji i to u krajnje nepopularnom ranojutarnjem terminu. Po rečima Petra Lastića, direktora Srpskog instituta u Budimpešti, Srbi pokušavaju da izbore pravo na zasebnu redakciju na televiziji i radiju. Na državnom radiju svakodnevno je na programu dvočasovna emisija posvećena našim sunarodnicima. O životu Srba pišu “Nedeljne novine”.


VOLE CRKVU I VLADIKU

EPARHIJA budimska i njen vladika Lukijan imaju veliki ugled u očima tamošnjih Srba. Protonamesnik Zoran Ostojić veli da o praznicima, naročito na Đurđevdan”, Saborni hram Svetog Georgija iz 17. veka u Srpskoj ulici u Budimpešti bude dupke ispunjen. To je i jedina srpska bogomolja u ovom gradu jer su negdašnji saborni hram posvećen Svetom Dimitriju na budimskoj obali Dunava, komunisti srušili 1949. godine u čast Staljinovog 70. rođendana.