Beogradske priče: Tri roga na obodu Beograda

OBALE Dunava su odvajkada bile prostori rađanja civilizacije i stvaranja istorije. Nizvodno od Beograda, u njegovoj neposrednoj blizini nalaze se najstariji tragovi ljudskih staništa. Na levoj obali reke, desetak kilometara od Pančeva razvijala se starčevačka kultura okvirno oko 6,5 do 5.300 godina pre nove ere. Iz perioda tog starijeg neolita otkrivene su zemunice, grobnice, ognjišta, oslikana keramika, oruđa...

Preko puta Starčeva je Vinča, na desnoj obali, oko 11 kilometara od Beograda. Arheološki lokalitet koji nas je proslavio u svetu kao prvo urbano naselje u Evropi datira od 5.300 do 4.300 godina pre nove ere.

U periodu starijeg gvozdenog doba, tokom prvog milenijuma pre Hrista ovo područje je bilo naseljeno keltskim plemenima, koja su tu živela i u doba ranog Rimskog carstva.

Potom dolazimo do Rima, a posebnu pažnju ovog puta okrećemo ka naselju Ritopek. Mnogi stanovnici prestonice danas i ne znaju koliko je ovo mesto bilo dragoceno još pre 2.000 godina, a za vodiča, nimalo slučajno, biramo Ivana Kriveca, sociologa, ali i novinara i turističkog radnika koji slovi kao zaljubljenik u ovaj kraj.

Ptolomejeva "Geografija"

DOMAĆIN nas vraća među karte i knjige Ptolomejeve "Geografije", značajnog dokumenta nastalog još u ono, prastaro vreme. Na prostoru današnjeg Beograda označeni su toponimi - Taurunim (Zemun), Singidunum (Beograd), Trikornijum (Ritopek) i Monte Aureo (Grocka).

- Ovaj deo bio je sastavni deo rimske provincije Gornje Mezije, osnovane u prvom veku nove ere - govori Krivec za "Beogradske priče". -Rimljani tada postavljaju najznačajniju balkansku komunikaciju - vojni put "Vija militaris". On je, pored ostalog povezivao Singidunum i Viminacijum (današnji Kostolac), a neke od stanica su prolazile kroz sadašnji Mali Mokri Lug i Ritopek, ali i kroz Grocku i Kulič kod Smedereva. Tada je postojao i značajan put koji je spajao rudarska naselja na Avali, Kosmaju i Rudniku.

Vraćamo se Ritopeku, jer je, prema pisanim izvorima na ovom mestu bilo jedno od najznačajnijih naselja u doba Rima. Tu se nalazila Kastra Trikornija. Bilo je to utvrđenje za smeštaj vojne posade radi obezbeđenja puta, a oko Kastruma su bila naselja i razvijeni privredni život. Krivec pronalazi podatak da je rimska vojna postaja brojala i do četiri hiljade dobro naoružanih i opremljenih vojnika, što je u ono vreme bila sila vredna svakog poštovanja.

- Ime Trikornijum je slikovito i sasvim zasluženo - dodaje Krivec. -Kada plovite Dunavom, na desnoj obali, odmah posle Vinče, ugledaćete tri brda kao tri roga (Rimljani bi rekli "horne"). Tako je ovaj naziv potpuno prirodan. Ova tri uzvišenja i danas dominiraju naseljem, a sada nose imena Starac Vasino brdo, Prokop i Belo brdo. Odatle je prelep pogled na reku.

Zaista, sa vrha Starac Vasinog brda puca pogled ka Banatu, koji se prostire do unedogled. Tišinu na vrhu brda tek pomalo razlomi cvrkut ptica, a posmatrač u sunčanom danu u daljini jasno vidi Vršački breg.

Proleće je, pa je voće okončalo cvat, a obećavajući rod nagoveštava da će berba trešanja, kajsija i drugog voća biti berićetna. Ipak, vraćamo se istoriji.

Naš sagovornik posebno skreće pažnju da se u vidokrugu nalaze Starčevo i Vinča, i da sa ovom, trećom, rimskom tačkom čine izuzetno zanimljiv istorijski trougao, veoma blizu Beograda i neobjašnjivo malo afirmisan.

- Zanimljivo je i etničko okruženje Trikornijuma odakle su regrutovani novi vojnici - dodaje Krivec zanimljive detalje svojih istraživanja. - Keltsko, odnosno tračko poreklo stanovnika, najpre vojnika-konjanika, nije bez značaja, pre svega kada je reč o paradnom naoružanju i viteškim igrama. Ratna veština i tradicija ovih naroda bila je veoma raskošna.

Četiri "čuvara"

ODAVNO govorimo da je turistički potencijal Beograda neiskorišćen, a Ritopek, odnosno Trikornijum, samo je jedan od dokaza ta to. Mnoge sugrađane put nije ni naveo na ovu stranu, a kamoli da su se sa namerom uputili ovamo na izlet.

- Prostor niz Dunav od Beograda do Grocke se neopravdano zapostavlja - izričit je naš sagovornik. - Dostupna je samo skromna izložbena postavka na arheološkom nalazištu u Vinči. Posetilac će retko nešto saznati o neolitskom naselju u Brestoviku kod Grocke ili o nekropolama iz sedmog veka na ušću Bolečke reke. A sve to potvrđuje da je život bez prekida bujao na ovim prostorima. Uostalom, buja i danas.

Nekadašnji Trikornijum sada je jedan od najznačajnijih voćarskih prostora u okolini prestonice. Trešnje iz Ritopeka su postale prepoznatljiv brend Beograda. Uz obalu Dunava stoji velika zgrada otkupne stanice, a veliki parking ispred nje je neophodan, jer će uskoro nagrnuti bezbroj šlepera sa svih strana sveta da odnesu bogat rod, koji proslavlja ritopečke trešnje širom planete. Kažu da su Rusi posebno zadovoljni. Podsećaju nas da je posebno popularna sorta "burlat", pod kojom je 90 odsto voćnjaka u ovom kraju.

Sa druge strane, na Starac Vasinom brdu, jednom od tri roga, raspiruju se legende i pretpostavke uz pitanje šta li se sve krije ispod voćnih plantaža. Stanovnici ovog kraja podsećaju da su nedavno u okolini pronašli i rimski sarkofag, što, pored ostalog govori o visokom statusu pokojnika.

Prve komšije na brdu su možda i najveći entuzijasti koji se bore da ne bude zaboravljena tradicija i značaj ovog mesta. Pored našeg sagovornika, tu su profesor Matematičke gimnazije Nenad Lazarević, pravnik Aleksandar Milošević i poljoprivredni inženjer Mihailo Erić.

Oni šarmantno i uporno skreću pažnju prolaznicima, ali i onima koji ostaju udaljeni od ovog rajskog mesta, kako u baštama i voćnjacima osećaju pradavni duh i energiju onih koji su nekada bitisali ovde.

Profesor Lazarević i Ivan Krivec obeležili su ovo mesto posebnom tablom, koja putnika namernika treba da podseti na to koliko je duga i moćna tradicija ovog, naizgled malog mesta.

I, uz širok osmeh daju nam do znanja da su baš oni stanovnici - Trikornijuma.

Tri vrha

GRADSKA BRDA

BEOGRAD leži čak na 29 brda i brežuljaka. Istraživanje Ivana Kriveca govori da, ne računajući Kosmaj sa 688 metara i Avalu sa 511 metara nadmorske visine, postoje mnoga uzvišenja koja dosežu više od 200 metara.

- To su Milićevo brdo, između Višnjice i Slanaca sa 279, Stojičino brdo (od Konjarnika ka Malom Mokrom Lugu) sa 253, Banovo brdo sa 216 i Petlovo brdo sa 205 metara nadmorske visine - objašnjava Krivec. - Tu su, dabome, i brda na području Trikornijuma - Belo brdo sa 267, Prokop sa 237 i Starac Vasino brdo sa 225 metara iznad površine mora.

Čuvari tradicije - Ivan Krivec i Nenad Lazarević

PEKTORAL

PARADNI oklop, ili pektoral je jedan od najznačajnijih arheoloških predmeta pronađenih u Trikornijumu. Ovaj grudni oklop je danas jedan od najznačajnijih eksponata Narodnog muzeja u Beogradu. Bio je zapažen i na izložbi "Konstantin 313" održanoj 2013. godine u Milanu, povodom obeležavanja 1.700 godina od Milanskog edikta.

- Paradna oprema zauzimala je posebno mesto u naoružanju rimske vojske - podseća Krivec. - Pektoral pronađen u Ritopeku potiče s kraja trećeg veka. Prema natpisu na donjem rubu, pripadala je Aureliju Herkulanu, vojniku Sedme Klaudijeve legije. Reljefnim predstavama na njemu prikazan je složen skup božanskih likova i simbola.