SIMBOL SLAVE SRPSKE DRŽAVE: U SANU svečana akademija povodom objavljivanja svih 27 prepisa Dušanovog zakonika

SAČUVANI prepisi Dušanovog zakonika, njih 27, objavljeni su u reprezentativnoj ediciji Srpske akademije nauka i umetnosti, u šest tomova, odnosno sedam knjiga.

SANU

Time je, posle 85 godina, okončan posao izdavanja prepisa najvažnijeg zakona srednjovekovne Srbije. Predsednik SANU Zoran Knežević je u pozdravnoj besedi na današnjoj svečanoj akademiji govorio o istorijatu objavljivanja "Zbornika rukopisa Stefana Dušana":

- Pripreme za štampu započeo je još 1938. Akademijin Odbor za izvore srpskog prava kojem je predsedavao Toma Živanović. Odbor je usvojio program izdavanja pravnih izvora i sistem proučavanja srednjovekovnog prava srpskih zemalja u kojem je Dušanov zakonik dobio centralno mesto. Razlozi za to bili su, pre svega, njegov izuzetan značaj kako za srpsku istoriju uopšte, tako i za istoriju srpske kulture od 14. do 18. veka, a zatim i želja da se nadoknadi zakašnjenje u izdavanju osnovnog pravnog spomenika srednjovekovne Srbije.

Odbor je nastavio rad posle Drugog svetskog rata, sa akademikom Mehmedom Begovićem na čelu. Prva knjiga, u kojoj su dva najstarija rukopisa - Struški i Atonski, objavljena je 1975, a druga, s tekstovima i snimcima Studeničkog, Hilandarskog, Hodoškog i Bistričkog rukopisa - 1981. godine.

- Posle objavljivanja treće knjige 1997, koja sadrži šest prepisa, rad Odbora je potpuno zamro - nastavio je akademik Knežević. - Tek posle 2005. počela je priprema preostalih rukopisa za objavljivanje. Spiritus movens ovog projekta bio je Sima Ćirković. Tokom pripremanja četvrte knjige Odbor je pretrpeo bolne gubitke. Najpre je preminuo akademik Ćirković, a potom i akademik Aleksandar Mladenović. Uvodnu studiju "Mlađe redakcije Dušanovog zakonika" je napisao akademik Miloš Blagojević, ali je i on 2012. preminuo. Četvrtu knjigu, u dva toma uredili su akademik Kosta Čavoški i prof. dr Đorđe Bubalo. Pod njihovim staranjem objavljena je i peta knjiga u kojoj je rumunski prevod Dušanovog zakonika iz 18. veka. Verovalo se da će time projekat biti okončan, ali je tada otkriven još jedan prepis iz 18. veka, koji je kao šestu knjigu objavio Bubalo. Veliki posao je okončan posle 85 godina, što svedoči o tome da su za velike projekte i kapitalna izdanja potrebne decenije mukotrpnog rada više decenija pravnika, istoričara i lingvista.

SANU

Akademik Čavoški je naglasio da ako smo po nečemu bili među prvima u Evropi, to je po svoj prilici Dušanov zakonik:

- Zakonik je naša dobrim delom izvorna kodifikacija važećeg srpskog prava, s kojom se u tom vremenu jedino može uporediti Carolina Majestas, koja je nastala na području današnje Češke. Naš Zakonik bio je i ostao vidljivi simbol negdašnje veličine i neprolazne slave srpske srednjovekovne države i njene dinastije Nemanjića.

Akademik Mirjana Živojinović je podsetila da originalni rukopis Dušanovog zakonika nije sačuvan, a da su njegovi prepisi od 14. do 18. veka izdavani više puta:

- Prve vesti o jednom prepisu pojavile su se 1795. u knjizi Jovana Rajića "Istorija raznih slovenskih naroda, na prvom mestu Bugara, Hrvata i Srba", ali u knjigu su stigle bez znanja autora. Reč je o takozvanom Tekelijinom rukopisu, koji je tako nazvan po imenu aradskog plemića iz 17. veka Save Tekelije i njegovog brata Petra, u čijoj se biblioteci nalazio. Posle šest meseci pojavio se prevod na nemačkom jeziku i Dušanov zakonik je postao pristupačan daleko od granica srpske države. Potom su otkrivani novi prepisi, a među najpozvanijim istraživačima bio je Pavle Josif Šafarik, koji je opisao Hodoški, Rakovački i Ravanički zakonik. Nikola Radojčić je uz prevod Zakonika 1958. nabrojao 24 rukopisa, bez Beogradskog, koji je izgoreo u Narodnoj biblioteci Srbije tokom šestoaprilskog bombardovanja, ali je sačuvan u Šafarikovom prepisu.

Foto: arhiva Novosti

Ističući da povest o sudbini rukopisa upozorava na to da su okolnosti njihovog čuvanja i pronalaženja mogle lako da dovedu da danas ne govorimo o 27 prepisa, profesor Đorđe Bubalo je ispričao:

- Najstariji rukopis i neki od najvažnijih dospeli su u ruske riznice načinom koji je bio uobičajen tokom 19. veka. Ruski istraživač Viktor Ivanovič Grigorovič na svom putovanju po evropskim provincijama Otomanskog carstva pronašao je 1845. u Strugi fragmente najstarijeg sačuvanog prepisa, a u Hilandaru nabavio Atonski rukopis. Posle njegove smrti rukopisi su postali svojina Rumjanceljevog muzeja, a danas se čuvaju u fondovima Ruske državne biblioteke u Moskvi. Bistrički pak rukopis, iz 15. veka kao i Atonski, pronašao je u manastiru Bistrica ruski slavista Nikolaj Ivanovič Nadežin i poneo sa sobom u Rusiju. Rukopis se posle njegove smrti zagubio, ali ga je pronašao Elpidifor Vasiljevič Barsov, strastveni kolekcionar starih knjiga. Danas je vlasništvo Državnog istorijskog muzeja u Moskvi. Prepisi nastali na srpskom primorju na sličan način dospeli su u hrvatske riznice - u Grblju je jedan dobavio Valtazar Bogišić, te sačuvao u svojoj biblioteci u Cavtatu, a u paštrovskom manastiru Ražević iste sreće je bio ljubitelj starina Mijat Sabljar, čija je dragocenost danas u Arhivu JAZU u Zagrebu.

Bubalo je naveo da je Sofijski rukopis pronađen u Kratovu, a čuva se u biblioteci u Sofiji. Hodoški, Šišatovački, Ravanički i Rakovački su u Narodnom muzeju u Pragu, a pet rukopisa iz 18. veka nalazi se u Biblioteci Matice srpske. Nekoliko prepisa čuva se u beogradskim riznicama: Baranjski u Univerzitetskoj biblioteci, Patrijaršijski u patrijaršijskoj biblioteci, Hopovski u zbirci Radoslava Grujića, Jagićev na Filološkom fakultetu.

Preporučujemo

Društvo

7 38

AUTORSKI TEKST Aleksandar Vulin: Pranje kostiju i Marina u SANU

25. 04. 2024. u 21:15

Kultura

0 0

POTENCIJAL ZA KREIRANjE SOPSTVENE SUDBINE: Održana godišnja skupština novosadskog Ogranka SANU

25. 04. 2024. u 16:01

Društvo

0 4

KNjIŽEVNICI PRECRTALI PISCE: Pri kraju izjašnjavanje o kandidatima za nove akademike SANU, izbori u novembru

25. 04. 2024. u 10:51

Kultura

0 1

PREDIĆ VEROVAO U ISTINU I LEPOTU : Bogat prateći program izuzetne izložbe GMS u Galeriji SANU

23. 04. 2024. u 15:42

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije