Srbija zaboravila svog prvog kralja

SIMBOLI vladara iz dinastije Nemanjića danas krase državni grb Srbije - dvoglavi orao, ocila, ljiljani... Kraljevina nije zaboravljena u srpskom narodu, ali prvi kralj - jeste. Godina jubileja - 800 godina od krunisanja Stefana Prvovenčanog - počela je bez ikakvog pomena o ovom značajnom događaju. Kako stvari stoje, proći će bez dostojne državne proslave i primerenog obeležavanja dana kada se Raška zvanično upisala na mapu srednjovekovnih država.

Iskustvo srpskog naroda prožeto je zaboravljanjem. Ceo minuli vek, pod uticajem što unutrašnjih, što spoljnih faktora, razgrađivan je nacionalni identitet. Elitu koja bi brinula o identitetu i vrednostima - nemamo.

Ove ocene sociologa i istoričara možda bi mogle ponajbolje da objasne kako je Srbija, između ostalog, zagubila i jedan od najznačajnijh datuma u svojoj istoriji - krunisanje Stefana Nemanjića Prvovenčanog. U manastiru Žiča 1217. godine drugorođeni sin župana Stefana Nemanje i stariji Rastkov brat proglašen je za kralja Raške. Krunu je dobio od pape Honorija Trećeg, a Srbija je tako prvi put u istoriji dobila međunarodno priznanje.

Da su ovo sve razlozi zbog kojih bi Srbija trebalo da na poseban način obeleži ovako važnu godišnjicu, smatra profesor Filozofskog fakulteta u Beogradu vizantolog Radivoj Radić.

- Godina 1217. izuzetno je važna za Srbiju, to je na neki način vreme njenog formalnog rađanja - ukazuje Radić. - Naravno da su Srbi i ranije imali kraljeve, ali oni su bili vezani samo za jednu oblast - Duklju. Stefana Prvovenčanog izdvaja činjenica da je imao neku vrstu univerzalne titule na prostoru tadašnje Srbije. Kruna iz Vatikana u to vreme nije bila mala stvar, budući da je sa sobom nosila formalno i praktično priznanje države i njenog vladara.

ISTORIJA kaže da je Stefan Nemanja uspeo da objedini srpske zemlje Rašku, Duklju, Travuniju i Zahumlje, a za srednjovekovnu Srbiju to je bio početak dvovekovnog uspona i konačnog stvaranja velike i moćne evropske države koja će svoj vrhunac doseći stvaranjem Dušanovog carstva.

* SVEDOČANSTVO U manastiru Žiča 1217. drugorođeni sin župana Stefana Nemanje i stariji Rastkov brat proglašen je za kralja Raške / Foto Sofija Babović

Koliki je to uspeh bio, gledano iz današnje perspektive, pojašnjava istoričar Čedomir Antić:

- Uzdizanje jedne zemlje u rang kraljevine u skladu sa svim ondašnjim pravilima značilo je što i danas, recimo, ulazak istovremeno u Ujedinjene nacije i Evropsku uniju.

Ovako veliki događaj, međutim, promiče današnjoj Srbiji. A vredan je pomena i proslave. U Vladi Srbije i Predsedništvu rečeno nam je da zasada takvih planova nemaju. Jedino Srpska akademija nauka i umetnosti planira da održi skroman naučni skup posvećen ovom vladaru. Iako će njihov događaj proći bez ceremonija, fanfara i televizijskog prenosa, u najuglednijoj naučnoj instituciji tvrde da kralja Stefana nisu zaboravili.

- Akademija će ovaj jubilej obeležiti na sebi primeren način - naučnom tribinom posvećenom delu i vremenu ovog vladara - objašnjava potpredsednik SANU Ljubomir Maksimović. - Skup je zakazan za oktobar, a biće pozvani naši najugledniji vizantolozi, pravnici, istoričari...

U tišini akademskih skupova prethodnih godina, uostalom, obeležen je niz godišnjica rođenja i smrti izuzetno važnih ličnosti. Setimo se Njegoša, Milankovića, Daviča...

Da li su Stefan Prvovenčani i njegovo krunisanje potisnuti zbog krune koju je dobio od rimskog pape, ili je po sredi samo nemar i zaborav? Stručnjaci kažu da ima i jednog i drugog. Istoričari, pak, ukazuju na to da se tadašnji pogled na katoličanstvo i pravoslavlje u velikoj meri razlikovao od kasnijeg, naročito današnjeg shvatanja.

- Početkom 13. veka antagonizam još nije tako dubok, posebno u zemljama tzv. Vizantijskog komonvelta - pojašnjava istoričar Čedomir Antić. - Religija je postala “vododelnica nacija”, kako je govorio veliki istoričar Milorad Ekmečić, tek stotinama godina kasnije, u 19. veku. Srednjovekovna Srbija bila je naseljena stanovništvom koje nije bilo isključivo pravoslavno. Celokupno primorje i stotinama kilometara u zaleđu preovladavali su katolici. U srednjovekovnoj Evropi postojala je hijerarhija država. Kada jedan narod prihvati hrišćanstvo postaje i deo hrišćanskog sveta.

I sociolog Ljubiša Despotović smatra da i država i crkva prelaze preko ovog datuma zato što je kruna stigla sa nezgodnog mesta - iz Rima.

- Time bi hipotetički mogla da se dovede u pitanje pravoslavna orijentacija Srba - kaže Despotović za naš list. - Ali, zaboravlja se da je u vreme Stefana Prvovenčanog 40 odsto stanovništva Srbije pripadalo rimokatolicizmu. Osim toga, raskol između pravoslavne i katoličke crkve u to doba nije imao tako velike posledice kao kasnije.

Despotović kao važan razlog navodi i geopolitiku svetosavlja:

- Krunisanje je podržao i Sveti Sava, čak je i činodejstvovao. On je pokušao da balansira između dva hrišćanska centra - Carigrada i Rima. Želeo je da se izbori za emancipaciju crkve, nacije, države i kulture.

Inače, Sveti Sava se borio da njegov stariji brat Stefan Nemanja dobije krunu. O tome Domentijan piše:

“Arhiepiskop Sava je poslao episkopa Metodija u Rim kod pape sa molbom da mu pošalje blagoslov od svetih apostola i od samoga blagoslovenu krunu, da kruniše svoga brata na kraljevstvo po prvom otačastvu kraljevstva njihova”.

Bio je to veliki politički uspeh za Srbiju, i priznanje njenog suvereniteta.

Gotovo istovremeno, arhimandrit Sava uspeo je da od nikejskog patrijarha dobija samostalnu crkvu - arhiepiskopiju, čime je srpska crkva izdvojena iz Ohridske arhiepiskopije.

Nakon krunisanja Stefana Nemanje i dobijanja autokefalnosti srpske crkve, svi naši vladari krunisani su kao srpski pravoslavni kraljevi.

VLASTIMIROVIĆI I VOJISLAVLjEVIĆI

I PRE Stefana Nemanjića, Srbija je imala svoje vladare. Vlastimirovići su prva srpska dinastija koja je vladala sredinom 9. veka. Njih nasleđuju Vojislavljevići, među kojima je najpoznatiji kralj Bodin, koji je stolovao u Duklji (današnjoj Crnoj Gori), koja je tada bila srpska država.

- Srpski narod je u vreme Nemanjića prošao veliki uspon i imao složenu i u većoj meri poznatu istoriju od povesti prethodnih stoleća. Ipak, nečastan je i nepravedan stav većeg dela naših savremenih elita koje su potpuno zapostavile srpske državne tradicije Vojislavljevića i Vlastimirovića - objašnjava Čedomir Antić.