ZIDANJE BURNO KAO I SRPSKA ISTORIJA: Pre tačno 115 godina počela je gradnja Doma Narodne skupštine, poslanici ušli tek 1936. godine

KAMEN temeljac Doma Narodne skupštine u Beogradu svečano je položio kralj Petar Prvi Karađorđević pre 115 godina, 27. avgusta 1907, s tadašnjim prestolonaslednikom princom Đorđem, u prisustvu članova Vlade, narodnih poslanika i diplomatskog kora, na prostoru velike poljane u zaleđu dvorskog kompleksa gde su Beograđani u 19. veku priređivali narodne svetkovine i trgovali.

Glavna fasada , Foto Arhiva

Tadašnja javnost je s pažnjom pratila početak izgradnje palate isprojektovane 1892. u doba Obrenovića, u zaleđu vrta dvorskog kompleksa, s kojim je trebalo da čini jedinstvenu arhitektonsko-funkcionalnu celinu.

Zidanje Doma Narodne skupštine potrajalo je 29 godina.

- Istorija gradnje, s brojnim prekidima i izmenama projekta i uz učešće najznačajnijih domaćih arhitekata prve polovine dvadesetog veka, simbolično odražava i burnu istoriju srpske, potom jugoslovenske države i njenog parlamentarnog života - zabeležila je Biljana Mišić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda.

Ideja o izgradnji Doma Narodne skupštine rođena je posle 1878, kada je na Berlinskom kongresu Srbiji priznat status potpuno nezavisne i samostalne kraljevine.

- U okviru napora za stvaranje i organizovanje institucija nezavisne države, u Beogradu su početkom poslednje decenije 19. veka započele pripreme za izgradnju monumentalnog zdanja Narodne skupštine Kraljevine Srbije. Za mesto novog parlamenta izabrana je ondašnja "marvena pijaca na Batal-džamiji", prostran i relativno ravan plato na rubu izgrađenog dela varoši - zabeležio je arheolog dr Marko Popović.

Likovi prvih poslanika / Novi dvor , Foto Arhiva

Izbor lokacije je izazvao polemike, jer su tadašnji Beograđani pamtili da se na njoj nalazilo staro tursko groblje kraj džamije napuštene još početkom 18. veka, u austro--turskim ratovima. Tada je na istom prostoru nastalo i "švapsko groblje", a bilo je i ostataka još starijih čudnih grobova i zgrada, verovatno rimskih, o kojima se ništa nije znalo. Objašnjenje planera glasilo je da se prostor za budući parlament nalazi u blizini mesta gde je 1830. godine održana Velika narodna skupština, na kojoj je pročitan hatišerif turskog sultana kojim je Srbija dobila status autonomne kneževine. Izrada projekta poverena je znamenitom srpskom arhitekti Konstantinu Jovanoviću, etabliranom projektantu značajnih zgrada u Beču i Narodne banke u Beogradu. Monumentalno zdanje koje je isprojektovao Jovanović bilo je preskupo, što je izazvalo političke sukobe, pa je početak gradnje neprestano odlagan. Narodna skupština je nastavila da zaseda u skromnoj građevini koja se nalazila na mestu današnjeg bioskopa "Odeon", na uglu ulica Kraljice Natalije i Kneza Miloša. Ideja o novoj zgradi parlamenta je aktuelizovana posle donošenja ustava 1901, kada je Kraljevina Srbija dobila i Senat, odnosno dvodomni parlament, kome nije odgovarao enterijer koji je projektovao Jovanović. Na novom konkursu za arhitektonsko rešenje parlamenta 1902. prvu nagradu je odneo projekat Jovana Ilkića, po spoljnom izgledu veoma sličan prethodnom. Autor je optuživan za plagijat, a naročito je na udaru kritika bio "plac na Batal-džamiji", gde je 1830. narod slavio hatišerif, a na istom mestu se tri dana slavilo kada je 1867. Ali Riza-paša predao ključeve grada knezu Mihailu, i s poslednjom turskom posadom napustio Beogradsku tvrđavu.

Skica bočne strane zdanja, Foto Arhiva

Ista poljana bila je u 19. veku prostor najvećeg gradskog slavlja.

"Stari Beograd imao je svoj naročiti praznik, jednu svoju domaću svetkovinu, nezavisnu od sviju promena i režima, kroz dugi niz godina. To je Markov - dan koji je proslavljala cela varoš na svoj način, a kojom se naročito ponosila beogradska Palilula", zabeležio je srpski pravnik, diplomata i književnik Kosta N. Hristić u "Zapisima starog Beograđanina". "Nekadašnja proslava zahvatala je ne samo crkvenu portu, nego i ceo današnji Trg Vojvode Mišića, od porte do Bataldžamije i od Aleksandrove do Kosovske ulice".

Hristić, potomak jedne do najuglednijih beogradskih porodica, ostavio je 1922. i vrlo precizan opis gradilišta parlamenta na trgu koji je tada nosio ime velikog srpskog vojskovođe, koje je izbrisano s karti posle Drugog svetskog rata.

"Današnji Trg Vojvode Mišića, gde se od 1907. zida novi Parlamenat, u kojega donja platna, izložena već 15 godina kiši i vremenu, opominju na stare zidine, zvao se nekada Marvena pijaca ili prosto Batal-džamija. Tu je doterivana na prodaju krupna i sitna stoka, drva, seno i druge potrebe", zapisao je Hristić.

Batal - džamija, Foto Arhiva

On se sećao vremena kada su na današnjem Trgu Nikole Pašića mesari klali i tranžirali stoku kupljenu na obližnjoj pijaci, odakle se hranio Beograd. On je bio i savremenik naselja prodavaca baruta u fišecima, po kojima je ime dobila periferijska četvrt Fišeklija, koja se prostirala od današnjeg Pionirskog parka, nekadašnje Dvorske bašte, sve do hotela "Metropol". Pamtio je i selo doseljenika iz Stare Srbije, Palilulu, u zaleđu današnjeg Doma Narodne skupštine, koje se iz imanja s velikim voćnjacima tranformisalo u gradsku četvrt.

Od polaganja kamena temeljca 1907. radovi su tekli sporo i često su prekidani, a pronalazak rimskih sarkofaga je ponovo probudio čaršijska govorkanja o "ukletom mestu" na "Batal-džamiji", gde se džamija uopšte nije nalazila! Ostaci velike i trošne osmanske bogomolje srušeni su još oko 1870. zbog opasnosti po građane.

- Batal-džamija nije se nalazila na mestu Doma narodne skupštine, već na prostoru ispred njega, na današnjem pločniku oko jarbola bližeg Trgu Nikole Pašića - kaže dr Stefan Pop Lazić iz Arheološkog instituta.

- Ona i tursko groblje oko nje bili su podignuti na rimskoj nekropoli, na izlazu iz Singidunuma uz Via Militaris, docnije Carigradski drum, koji je vodio ka Viminacijumu.

Naučnike zaista kopka "sakralna geografija" ovog prostora nedaleko od Crkve Svetog Marka, koja je podignuta kraj mesta gde su spaljene mošti Svetog Save i gde je 1830. pročitan hatišerif. Takav niz "koincidencija" ne može biti slučajan.

Do završetka Prvog svetskog rata skupštinsko zdanje bilo je izgrađeno do nivoa prvog sprata, a novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca bio je neophodan parlament.

Rešenje je pronađeno u konjičkoj kasarni koja je bila adaptirana u pozorište, čuvenom Manježu u Ulici kralja Milana, na mestu današnjeg Jugoslovenskog narodnog pozorišta.

- Prema obnovljenom projektu, izgradnja je nastavljena 1920. i trajala je do 1926, kada su radovi još jedanput obustavljeni. Odluka o početku sledeće faze realizacije projekta usledila je nakon smrti kralja Aleksandra Karađorđevića 1934. godine, kada je nosilac svih radova postalo Arhitektonsko odeljenje Ministarstva građevina. Glavni projektant ovog odeljenja bio je ruski arhitekta Nikola Krasnov. Palata Narodne skupštine završena je i osvećena 18. oktobra 1936. godine u prisustvu kralja Petra Drugog Karađorđevića, dvadeset devet godina nakon početka izgradnje. Prva sednica u prisustvu svih članova vlade održana je dva dana kasnije, 20. oktobra - navodi Biljana Mišić.

Zgrada Narodne skupštine pre Drugog svetskog rata, Foto Arhiva

POSVEĆENO TLO

PO pravilu da je jednom posvećeno tlo uvek posvećeno tlo mnogi su se pitali da li je Batal-džamija bila podignuta na temeljima crkve.

- Nema nikavih zabeleženih nalaza koji bi na to upućivali - kaže arheolog Stefan Pop Lazić.

- Sigurno je pak da se islamsko groblje nalazilo iznad rimskog, poznoantičkog, kada u Singidunumu jesu zabeleženi hrišćani, ali ne znamo da li su bili sahranjivani ovde. Radnici su prilikom kopanja temelja Skupštine naišli na dva sarkofaga i to je sve što imamo od informacija, jer arheolozi tada nisu pratili radove.

SLAVLjE

STARI Beograđanin Hristić ovako se sećao slavlja na prostoru današnjeg parlamenta:

- Na poljani vri i ključa. Na ledini talasa se široko kolo. Seljaci u čistoj preobuci usitnili povodeći se levo i desno, seljančice zajapurene, povijaju se uz njih, raširenih ruku, zadenutih za njihove tkanice... Ringišpil s drvenim konjima i čamcima okreće se vrtoglavo, a otude se razleže kikot ženskadije koja rukama pritiskuje suknje što ih vetar zadiže čak više kolena.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije