Brankova nekad i sad

BRANKOVA ulica, danas znamenita samo po saobraćajnim zagušenjima, pre vek i po bila je ekskluzivna zona rezervisana za elitu tadašnje Srbije. Državni velikodostojnici i diplomate stanovali su u lepim kućama ispod brega na kome se dizao prvi konak Knjaza Miloša, na mestu današnje Patrijaršije, i nova rezidencija, poznata kao konak Knjeginje Ljubice.

Brankova ulica je sredinom 19. veka spajala granicu mlade kneževine u savskom pristaništu gde su se sidrili mnogobrojni brodovi iz Evrope, sa Terazijama koje su se tek formirale kao centar modernog Beograda.

Ulicu na kraju tadašnje varoši kojom su cirkulisali evropski putnici, roba i ideje oivičile su velike i lepe kuće zapadnjačkog stila pa su joj „Novine serbske“ nadenule ime Gospodska koje je ušlo i u službenu upotrebu. Otmeni kraj nalazio se kraj popularnog izletišta sa jezercetom, na prostoru današnje pijace Zeleni venac, koje su često posećivale kneginja Ljubica i Tomanija Obrenović, žena Gospodar Jevrema Obrenovića. Na izletištu je otvoren jedan od prvih beogradskih javnih lokala „Manojlova bašta“ gde se točilo novo zapadnjačko piće - pivo, uvezeno iz Zemuna.

Izletima „Velike gospoje“ Ljubice priključivala se i njena najveća suparnica Jelenka, poznatija u narodu kao „Mala gospoja“, družbenica knjaževske kćeri. Posao vaspitačice dala joj je kneginja fascinirana Jelenkinom inteligencijom i kulturom iako je ova misteriozna žena pre zaposlenja na dvoru bila - hajdučki harambaša. „Mala gospoja“ provela je trinaest godina u vladarskom konaku i kao „nezvanična“ žena knjaza Miloša, pre nego što se udala za ministra finansija dr Teodora Herbeza, Srbina iz Hercegovine, koji je doktorirao pravo u Padovi i napravio karijeru na ruskom dvoru, ali je kao patriota sa ogromnim bogatstvom došao u Srbiju. Kuća Herbezovih u Gospodskoj ulici postala je centar društvenog života prestonice, u njoj su priređivane zabave čiji su redovni gosti bile komšije iz Gospodske - članovi Državnog sovjeta, profesori Beogradskog liceja, književnici, diplomate i bogati trgovci.

Neobično luksuznu kuću podigao i Matija Ban, Srbin katolik iz Dubrovnika, visokoobrazovani pisac, novinar i diplomata od karijere. U znak zahvalnosti za njegov doprinos učinjen uspostavljanju srpske države Ban je od Beogradske opštine dobio na poklon veliko zemljište, koje je narod nazvao Banovo brdo. Najpoznatija zgrada u Gospodskoj ulici bila je kuća Jovana Marinovića, koji je u istoriji evropske diplomatije zapamćen kao autor najvažnijih diplomatskih nota i najbolji pregovarač Srbije tog doba. On je luksuznu kuću zaveštao Srpskoj kraljevskoj akademiji, budućoj Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, gde je bilo njeno sedište sve do preseljenja u palatu u Knez Mihailovoj. Nažalost, ovo zdanje je posle Drugog svetskog rata porušeno i otišlo u zaborav, kao i priče iz Gospodske ulice. Ona je primenovana u Brankovu, u čast pesnika Branka Radičevića, a narod je to isto učinio i sa mostom preko Save u njenom produžetku.