KARLOVAČKA RIZNICA PRESTIŽA I ZNANJA: Monografija dr Žarka Dimića posvećena najstarijoj srpskoj gimnaziji
DVA veka i tri decenije trajanja Karlovačke gimnazije, najstarije u Srpstvu, stale su među korice monografije u izdanju kuće "Data Status", koju je povodom jubileja priredio dr Žarko Dimić, istoričar, direktor sremskokarlovačkog Arhiva SANU i jedan od nekoliko desetina hiljada gimnazijalaca ove škole.
Maturanti Karlovačke gimnazije 1895. / Žarko Dimić
Ovo je, ujedno, i najsveobuhvatnija knjiga o prvoj gimnaziji u Srba - na 320 stranica sabrani su svi raspoloživi podaci iz arhiva u Beču, Arhiva Vojvodine i SANU, ali i dokumenata iz same škole. U knjizi je i spisak svih đaka, a posebna pažnja posvećena je stradanju u Drugom svetskom ratu, kako učenika tako i dobara koje je posedovala. Prethodnu knjigu o Gimnaziji napisao je Kosta Petrović i ona je obuhvatila period od prvih 160 godina života ove riznice znanja i obrazovanja.
- Gimnaziju su 1791. godine osnovali mitropolit Stefan Stratimirović i Dimitrije Anastasijević Sabov, a vek docnije podignuta je sadašnja zgrada koju su darovala braća German i Stevan Anđelić. Bio je to ogroman poduhvat jer su za osnivanje prve svoje škole izvan austrijskog školskog sistema Srbi morali da sakupe ogromnu sumu novca - kaže Dimić za "Novosti", naglašavajući da je za ovu priču veoma važan istorijski kontekst u Evropi s kraja 18. veka.
Godinu pre osnivanja Gimnazije za karlovačkog mitropolita izabran je Stefan Stratimirović, bečki đak, uman čovek sa vrlinama diplomate koji je na čelu mitropolije proveo 46 godina. Pošto je Ilirska dvorska kancelarija izradila osnovno pismo za Gimnaziju, a car Leopold Drugi osnivanje odobrio 11. oktobra 1791. godine, mitropolit Stratimirović pridobio je bogatog karlovačkog trgovca Dimitrija Anastasijevića Sabova da novac koji je želeo da izdvoji u dobrotvorne svrhe, usmeri u osnivanje Gimnazije. Sabov je priložio 20.000 forinti u srebru. Njemu su se pridružili i drugi imućni Srbi iz Karlovaca, prikupivši još 13.100 forinti.
- Mnogi Karlovčani su u to vreme pokazali da su dostojni potomci i preci. Više od stotinu njih je dalo priloge. Neki su se zaduživali da bi dali doprinos osnivanju Gimnazije i tako je ovaj veliki nacionalni poduhvat urodio plodom - navodi autor monografije "Karlovačka gimnazija".
Za nastavnike u pripremnom razredu mitropolit je postavio Jovana Grosa (sa platom od 300 forinti i osam hvati drva) i jerođakona Aksentija Popovića (sa 200 forinti plate i šest hvati drva). Na kraju školske 1791/92. godine, 30. avgusta, održan je prvi prijemni ispit na osnovu kojeg su đaci upisivani u Gimnaziju.
Komisija za izradu nastavnog plana, u kojoj su pored mitropolita Stratimirovića bili još i direktor Gimnazije Jovan Gros, direktor narodnih škola za Slavoniju i Srem Stefan Vujanovski, karlovački lekar Jovan Živković, arhimandrit manastira Grgetega Stefan Avakumović i arhiđakon Gedeon Petrović, tokom 1796. godine ustanovila je principe za održavanje nastave u Gimnaziji.
U planu je navedeno da je svakom prosvećenom čoveku, pa samim tim i korisnom građaninu, potrebno da poznaje maternji jezik, nemački jezik, aritmetiku, prirodne nauke, svetsku istoriju, zemljopis, fiziku, logiku i etiku i hrišćansku nauku. Karlovačka gimnazija je imala šest razreda: pripremni (preparandija), tri gramatikalna, dva viša razreda, tzv. humanitetske klase. Nešto kasnije u nastavu je uveden i grčki jezik. Nastava na srpskom ovde je uvedena 1853, a do 1922. godine Gimnazija je bila pod patronatom Srpske pravoslavne crkve. Od 1860. godine kao školska slava obeležava se Savindan.
Danas Gimnazija ima status institucije od posebnog značaja za Srbiju i pohađaju je 552 učenika. Oni, pored klasičnih, izučavaju i ruski, engleski, nemački, kineski, japanski, norveški, italijanski i španski jezik.
- Sve novonastale države i političke sisteme, Karlovačka gimnazija je nadživela na korist i ponos prošlih i budućih generacija našeg naroda - zaključuje dr Žarko Dimić.
ZNAMENITI ĐACI
TOKOM 230 školskih godina, Gimnazija je iznedrila brojne naše velike sunarodnike: Simu Milutinovića Sarajliju, Dimitrija Davidovića, Georgija Magaraševića, Branka Radičevića, Jovana Steriju Popovića, Josifa Rajačića, Stevana Šupljikca, Ilariona Ruvarca, Borislava Mihailovića Mihiza, Dejana Medakovića...
KNjIGE PETRA VELIKOG
SVESTAN posledica za srpski narod zbog nedostatka obrazovanih ljudi, kao i sve veće opasnosti od unijaćenja, beogradski mitropolit Mojsije Petrović se obratio ruskom caru Petru Velikom za pomoć u knjigama. On piše caru da se srpski narod nalazi među ljutim zverima i protivnicima pravoslavne vere jer katolički kaluđeri nude škole i štamparije, ali "kuda bi to odvelo naš jadni narod?" Petar Veliki mu je 1724. godine poslao ruskog učitelja i sinodskog prevodioca Maksima Suvorova, kao i njegovog brata Petra, zajedno sa 400 bukvara, 70 slovenskih gramatika i 10 trojezičnih rečnika.