ISTORIJSKI DODATAK - SEME INTELEKTUALNE BUNE U SRBIJI: Trideset sedam godina od osnivanja Odbora za odbranu slobode misli i izražavanja
IZ današnje perspektive, posle nepune četiri decenije, nesporna je ogromna uloga Odbora za odbranu misli i izražavanja, u artikulisanju otpora jednostranačkom monopolu vlasti, koja se pod plaštom delegatskog sistema preobratila u neodgovornu oligarhiju republičkih i pokrajinskih partijskih rukovodstava.
Novosti
Junska studentska pobuna 1968. oslobodila je veliku političku energiju, ali je naišla i na žestok odgovor tadašnje vlasti koja je pojačala i umnožila represiju. Desetak najistaknutijih studentskih aktivista završilo je u zatvoru.
Izvršena je čistka među profesorima na Filozofskom i Pravnom fakultetu, a profesor Mihailo Đurić odležao je kaznu od devet meseci zatvora.
U tim okolnostima tadašnji protivnicima režima nije preostajalo ništa drugo nego da se opredele za „petecionaštvo“. To je bila jedina forma preko koje je mogla da se uputi kritika partijskim i državnim forumima jer je zakonski bila dopuštena, i na izvestan način štitila od krivičnog gonjenja.
Međutim, ova vrsta otpora nije imala značajniji uticaj jer ostajala u zatvorenim esnafskim krugovima i zasnivala se na ličnim poznanstvima.
Posle smrti Josipa Broza, njegovi naslednici, obasjani „faraonskom svetlošću svog vođe i učitelja“, pojačavaju represije prema političkim neistomišljenicima.
To je bio signal za jedan krug beogradskih intelektualaca, okupljenih oko Dobrice Ćosića, da osmišljavaju načine odbrane osnovnih tekovina civilizacije – pravo na slobodu mišljenja i izražavanja.
Neprolazna zasluga u petogodišnjem delovanju Odbora, od 1984. do 1989. godine je, pored zaštite mnogih žrtava krivičnog progona, što je uspeo da postane institucionalizovan i trajan oblik otpora tadašnjem komunističkom režimu i postavi temelje za osnivanje prvih opozicionih političkih stranaka.