KAMENA KNJIGA RATNIKA “ŽIVI” NA INTERNETU: Objavljeni dokumenti o spomenicima borcima od 1912-1918.

Ovo je, uz podatke o pogibiji i rodbini koja beleg podiže, epitaf naprvom od tri bela kamena tesanika, na neobičnoj straži na Straži, sdesne strane puta Bela Reka - Ljubiš, na raskrsnici puta za Borovu Glavui Murtenicu, nekadašnjem saborištu na novovaroško-čajetinskoj međi.

Ovde su, na stotinak metara iznad rodnog ognjišta, blizanci Neđeljko iAnđelko Spasojević i treći brat Stojko iz Bele Reke poslednji putzagrlili senokose i visove i poljubili desetoro nejači, rastali se odnajmilijih i požurili "na vojnu". Pošli su gunjevima i opancima, sašajkačama. Vunene čarape, iz majčinog sanduka devojačke spreme, mirisalesu na luč i kadivu. U prtenim torbma nešto preobuke, parče voska, kojikolač od šljiva. Srbija je zvala...

Belege na kojima su koreni, rodoslovi i pamćenje potomci i zemljakenovovaroškog kraja mogu da vide i širom planete: klikom na sajtuMinistarstva kulture Srbije https://velikirat.rs/spomenici-page/spomen-obeležja-u-srbiji/nova-varos/.

Obilazeći zaseoke u vrletima Javora, Murtenice, Zlatara i međurečja Uvcai Lima, Užičanin Bojan Radojičić je od juna 2025. godine objektivomovekovečio belege i iščitavao epitafe i na internetu ređao stranicekamene knjige ratnika na 120 lokacija i 291 spomenikom sa 1.836 fotografija. Uz spomenike ratnika na 84 groblja, u opštini Nova Varošpodignuto je i 20 krajputaša, 10 spomen-ploča i četiri česme u znakzahvalnosti i večnu slavu učesnicima ratova 1912-1918. godine.

Iako je Radojičićevo zanimanje daleko od istorije, prađedovi ičukunđedovi Solunci krivci su, pored ostalog, što objektivom beležibelege ili ono što je od njih ostalo i čuva za generacije koje dolaze.

- Tokom 2011. godine u medijima i široj javnosti nije bilo nekogznačajnijeg pomena o nastupajućim stogodišnjicama balkanskih i Prvogsvetskog rata, pa sam pokrenuo sajt "Kraljevine Srbija i Crna Gora uratovima 1912-1918.". Državi sam sajt poklonio pre dve godine, nakonsusreta sa Nikolom Selakovićem, tadašnjim ministrom za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja. Bio sam prijatno iznenađen energičnošu iposvećenošću ministra da se stanje evidencija popravi, uz uslov da moguda nastavim rad na sajtu.

Sabirajući brojna svedočanstva o ratovima 1912-1918, među kojima jekompletna mapa Zejtinlika sa imenima preko 7.400 sahranjenih ratnika, Bojan Radojičić je zavičaju darovao i foto-zapise ratnih memorijalaUžica, Čajetine, Požege i Nove Varoši.

- Iz ovih opština je na sajtu je preko 600 mapiranih lokacija i 2.600 pronađnih spomenika. Oni su, uz prepise epitafa, prikazani sa 15.000 obrađenih fotografija - ističe neumorni poštovalac dela junaka.

U traganju, fotografisanju belega i čitanju epitafa na belezima Radojičićusu podršku pružali Branka Vučićević Vučković, istoričar umetnosti isamostalni istraživač iz Gornjeg Milanovca, i profesor istorije FilipBjelić iz Nove Varoši, poznavalac lokalnih prilika.

Sledeća istraživanja su na području Bajine Bašte i ostalih opštinaZlatiborskog okruga.

Kamen, peščar, mermer

NA grobovima su podizani belezi od kamena krečnjaka iz majdana u okolini, kamenoresci su ih ukrašavaliih uklesanim krstom i likom ratnika. Nasajtu se nižu i slike spomenika od peščara iz Dragačeva, pa beli "krstaši", dogonjeni iz studeničkih majdana i radionica mermera, a unovije vreme rađeni su od granita raznih boja. Slike svedoče i onakrivljenim ili palim belezima, onim što ponegde izranjaju iz vrzina ilibačenim za grobljanske ograde i pod hrastove.

Nečitki epitafi

EPITAFI na mnogim spomenicima danas su gotovo nečitki: nagrizaju ihgodine, kiše, vetrovi, lišajevi, ljudski nemar, svi pomalo... Najbolje su, pak očuvane spomen-ploče u crkvama u Negbini, Draglici, Beloj Reci, Štitkovu, Bukoviku i u školskom dvorištu u Rutošima. Izbledela su slovana zgradi OŠ "Vuk Stefanović Karadžić" u Jasenovu, sa imenima 70 palihratnika. Ovo znamenje je, kao i slična u više mesta užičkog kraja, tridesetih godina minulog veka radio akademski slikar MihailoMilovanović. I pored više apela prosvetara i javnosti, za obnovu ne mareni u Školskoj upravi u Užicu, niti u užičkom Muzeju, koji ima legatslikara.