KNJIŽEVNA KRITIKA: Kontinuitet srpske proze

Knjiga se sastoji iz tri celine. Takva podela uslovljena je najpre vremenom nastanka razmatranih dela - prva celina počinje tekstom o srpskim narodnim pripovetkama u redakciji Vuka Karadžića, druga o proznom delu Dragiše Vasića u okviru novije srpske književnosti, treća ogledom o prvom romanu Boška Petrovića.

No, ta vrsta podele, možemo naslutiti na osnovu već pomenutih naslova, ali i na osnovu još nekih koje sadrži ova knjiga - pokazuju kontinuitet srpske proze, intertekstualne i poetičke veze između dela naših pisaca različitih epoha.

U tom duhu zanimljivo je u knjizi čitati o intertekstualnim i žanrovskim paralelama između dela Stefana Mitrova Ljubiše, osobito između "Pričanja Vuka Dojčevića", sa delima Danila Kiša "Rani jadi" i "Grobnica za Borisa Davidoviča", kao i o sličnosti značaja i mesta koje u srpskoj književnosti i kulturi zauzimaju Janko Veselinović - u svom dobu - na kraju 19. i na početku 20. veka, kao i Momo Kapor u svom - krajem 20. i početkom 21. veka.

Marko Nedić pokazuje kako se recepcija opusa ta dva pisca menjala - oba su bila vrlo popularna, a njihova literatura smatrala se lakom - najpre zbog izuzetne komunikativnosti, kao i zbog tematskih osnova bliskih čitalačkoj publici, dok je posle njihove smrti kritička recepcija njihovih dela poboljšana, dok čitalačka i dalje ostaje dobra. Autor dalje pokazuje koji su sve faktori uticali na pozitivnu promenu kritičke recepcije Veselinovića i Kapora nakon njihove smrti, kao i to da su za života svakog od navedenih pisaca njihovi politički stavovi na tu vrstu recepcije uticali negativno.

U vezi s recepcijom i razumevanjem dela Dragiše Vasića autor izdvaja dva značajna istorijska i književna trenutka. Kako se u knjizi kaže: "Prvi se odnosi na situaciju u srpskoj književnosti nastalu posle Prvog svetskog rata, drugi na onu koja je trajala u društvu, kulturi i književnosti posle 1945. godine."

Na osnovu tog i drugih ogleda zaključujemo o nužnom uticaju ideologije na sudbinu značajnih književnih dela i njihovih autora kao kulturnih delatnika. Sudbina Dragiše Vasića i njegovog dela, osobito nakon Drugog svetskog rata, potvrđuje da je ideologija, nažalost, uvek iznad umetnosti i kulture.

Jedan od glavnih aktera radikalnih unutrašnjih promena u srpskoj književnosti nakon Prvog svetskog rata, kada je došlo do promene shvatanja sveta, ali i doživljaja samog stvaranja, bio je Dragiša Vasić. "No, promene u književnosti - evolutivni i poetički preokret koji su obeležile taj period - došli su iz same književnosti, dok je preokret nakon Drugog svetskog rata proistekao iz uopštenih ideoloških stavova i iz ogoljenog političkog diktata", kaže se u "Kritičkim opisima".

Posledica te činjenice jeste stagnacija na svim poljima književnog i umetničkog stvaranja, a čemu je u knjizi takođe posvećena pažnja.

U svetlu tih činjenica u "Kritičkim opisima" je, između ostalih, razmatrano delo značajnog srpskog pisca Danka Popovića, osobito "Knjiga o Milutinu", kao i recepcija tog dela nekad i sad. Marko Nedić opisuje nestabilan, zapravo dramatičan društvenopolitički trenutak u kojem se pojavljuje ta Popovićeva knjiga (1985. godine), koja je uprkos malim otporima i osudama po objavljivanju pobudila izuzetno interesovanje čitalaca i u toku 1986. godine doživela 20 izdanja.

Razmatrajući tematske osnove te knjige - vezane osobito za Veliki rat i sudbine malih ljudi sa srpskog sela u njemu kao onih koji su podneli najveći teret složene srpske istorije - uočavamo još nekoliko značajnih odlika književnosti ovoga pisca i srpske književnosti - univerzalnost, aktuelnost, visoke estetske domete.

Ogledi o srpskoj prozi koje sadrži knjiga iskusnog tumača srpske proze Marka Nedića, trebalo bi da budu i značajan podsticaj za povlačenje paralela, ali i registrovanje velikih razlika između poimanja istorije kao teme srpske književnosti u delima pomenutih i još nekih pisaca koji su deo kanona i dela koja pripadaju savremenoj produkciji, ne nužno i književnosti, a koja pokazuju ružno i lažljivo lice revizionizma.