FILIPOVIĆ O KAPITALNOM DELU "VELIKE ŽENE U VELIKOM RATU": Saga o hrabrosti i plemenitosti

Autorka u knjizi, koju je objavio "Mali Nemo" osvetljava sudbine izuzetnih heroina koje su delile stradanja srpske vojske i naroda - u epidemiji trbušnog, povratnog i pegavog tifusa, u povlačenju preko Albanije, u izbeglištvu na Krfu, na Solunskom frontu, na Korzici, u Francuskoj i Tunisu, kao i na Ruskom frontu i u Dobrudži.

Profesor, publicista i prevodilac Slavica Popović Filipović knjigu je pisala skoro dve decenije. Na 762 stranice u 21 poglavlju ispisala je sage o patrijarhalnim srpskim ženama, prvim srpskim i stranim lekarkama, britanskim sifražetkinjama, francuskoj kontesi, ruskoj plemkinji, škotskim ženama, američkim, australijskim i kanadskim humanistkinjama, književnicama, slikarkama, novinarkama, veličanstvenim damama i heroinama sa Atlantika i Pacifika. Reč je o jedinstvenom delu o po svemu izuzetnim damama, o podvižničkom radu više od 2.000 lekarki, sestara i bolničarki u sastavu bolnica srpskog Crvenog krsta, Bolnica škotskih žena, bolnica Srpskog potpornog fonda i drugih dobrotvornih društava, u Srbiji i u izbelištvu, u vreme Velikog rata.

- Prošlo je više od jednog veka, možda su njihove stare fotografije izbledele, ali svedočanstva o njihovoj plemenitosti su ostala da svetle - kaže Slavica Popović Filipović za "Novosti". - Njihova kazivanja još svedoče o narodu pravih divova, prelepoj zemlji, čuvenom srpskom gostoprimstvu, ratnim danima ispunjenim velikom tugom, ali i srećom da je njihova misija posvećena malom, a hrabrom srpskom narodu.

Radoznalost je autorku "Velikih žena u Velikom ratu" odvela u biblioteke, arhive, ženske institucije, do porodica potomaka i mesta događanja. Kako joj je sudbina donela stranstvovanje, njena istraživanja su se prostirala od Mediterana, preko Atlantika, do Pacifika. U tim putovanjima kroz prošlost bilo je vrlo interesantnih i uzbudljivih događaja.

- Moj prvi susret s imenom dr A. A. Jakšić bio je u jednoj istorijskoj studiji, gde je ona predstavljena kao muško. Na listi srpskih lekara, u to vreme bilo ih je oko 370, zapravo nije bilo i doktora s tim imenom. Tako me je ovaj mali trag doveo do velike sage o dr Anđeliji Jakšić, ćerki Savete Jakšić i Alekse Jakšića, jednog od organizatora ustanka Nevesinjska puška, koja je davne 1899. godine, po završenim studijama medicine na Univerzitetu u Ženevi, promovisana u doktora medicine. U toku svog dugogodišnjeg službovanja u Švajcarskoj, pronašla je i patentirala lek protiv respiratornih infekcija, koji je nazvala "la serb" - kaže naša sagovornica.

U Srbiji, u balkanskim ratovima dr Anđelija Jakšić bila je lekarka-dobrovoljac i rukovodilac Prve rezervne vojne bolnice u Šapcu, lekar u kragujevačkoj rezervnoj bolnici u vreme epidemije tifusa, saosnivač Nacionalne lige srpskih žena, u Francuskoj, u izbeglištvu u lekarskoj i humanitarnoj misiji, po oslobođenju lekar u Beogradu, nosilac Ordena Svetog Save, francuske Zlatne medalje za ratne zasluge, a sahranjena je kao domaćica na beogradskom groblju, danas bez grobnog mesta i ikakvog obeležja.

Poznato je da su srpska ženska humanitarna društva bila velika bolnička pomoć Srpskom vojnom sanitetu - govori Slavica Popović Filipović. - Ljubica Luković i Delfa Ivanić osnivaju Četvrtu rezervnu bolnicu u Beogradu, koja je primila 964 ranjenika i bolesnika.
Pre početka Prvog balkanskog rata Srbija je imala svega 370 lekara, od kojih je 296 dobilo ratni raspored, a preostalih 74 je radilo u pozadinskim rezervnim i civilnim bolnicama. Od ovog broja, 21 su bile žene-lekari, koje su preuzele dužnosti rukovodioca okružnih i rezervnih bolnica širom Srbije.

- U Prvom svetskom ratu, srpske lekarke nastavljaju svoju misiju, pa se u sastavu Srpskog vojnog saniteta bave hirurgijom, lečenjem obolelih vojnika i civila u epidemiji trbušnog, povratnog i pegavog tifusa - navodi autorka knjige. - Među njima se ističu dr Draga Ljočić, dr Marija Fjodorovna Zibold, dr Ljubica Đurić Gođevac, dr Zorka Brkić Popović, dr Eva Haljecka, dr Desanka Stoiljković, dr Marija Prita Vučetić, dr Nadežda Stanojević, dr Slavka Mihajlović Klisić, dr Draginja Babić... I više od hiljadu obučenih bolničarki na početku rata prijavilo se za bolničku službu. Pamte se: Ljubica Luković, Nadežda Petrović, Delfa Ivanić, Đurđina Pašić, Persida Prodanović, Mirka Grujić i mnoge druge.

U Prvom svetskom ratu, Kraljevina Srbija je izgubila trećinu svog stanovništva, vojnika i građana, a među njima veliki broj žena i dece. U požrtvovanoj misiji stradao je veliki broj žena, srpskih i stranih lekarki, medicinskih sestara i bolničarki.

- Veliki broj putopisa, memoara, zapisa i kazivanja nastao u vreme Prvog svetskog rata je iz pera žena pisaca, novinarki, humanista, ali i upravnica bolnica, lekarki i bolničarki - otkriva Slavica Popović Filipović. - Njihova svedočanstva su se proširila od Srbije, preko Francuske, Rusije, Kanade, Amerike do Australije, ali ne pripadaju samo istorijama tih zemalja, već su svojim sadržajem deo istorije srpskog naroda u Prvom svetskom ratu.

Doktorka Elsi Inglis, osnivač i rukovodilac Bolnice škotskih žena, odbila je da se povuče i nastavila misiju u Kruševcu. O tome je ostavila svedočanstvo:

- Najzad smo napustili bolnicu u Kragujevcu oko podne, pošli niz glavni put i tako postali deo nečega što je kasnije postalo poznato kao "Veliko povlačenje". Putem se kretala velika masa sveta sa raznim vidovima prevoza - počev od volovskih i konjskih zaprega do motornih vozila, uključujući kako vojsku sa naoružanjem, tako i civilno stanovništvo, žene i decu, koji su svi želeli da pobegnu... Izdaleka je to sve izgledalo kao neki veliki šareni zmaj kako gmiže preko pejzaža. Ova kolona je prolazila danima i rastegla se sa jednog kraja Srbije na drugi, pa smo tako shvatili da to nije samo povlačenje armije, već to predstavlja odlazak jedne cele nacije u izgnanstvo - narod je napuštao svoju izgubljenu domovinu.

Rečeno je da u celoj istoriji nije bilo tako sličnog velikog egzodusa, izuzev možda bekstva Izraelaca iz Egipta u drevna vremena, ali u tom slučaju egzodus je vodio ka slobodi, dok je ovaj vodio u izgnanstvo.