SRPSKA VOJSKA VOJEVALA DO 1920. GODINE: Dan primirja 1918. nije bio kraj Prvog svetskog rata na Balkanu, krvarilo se još 2 godine

Zapad svoj praznik pod imenom Dan sećanja obeležava već 11. novembra 1919, smatrajući da su se svi sukobi završili godinu dana ranije, kada su pred delegatima Sila Antante predstavnici Nemačke potpisali primirje i priznali poraz, ali ne i krivicu za rat.

Zapad je i tada prikazao stav da samo sebe smatra "civilizovanim svetom", a da je ostatak planete varvarska provincija. To se videlo i u odnosu prema Srbiji, kojoj Zapadna Evropa ima najviše da zahvali za pobedu nad Nemačkom. Saveznici su joj za to zahvalili naplativši suvim zlatom oružje i opremu, do zadnje pertle, prodatu srpskim vojnicima koji su rešili Veliki rat.

- Istorija je Srbiji i njenoj vojsci zaista dodelila retku ulogu da nanese izazivačima rata prvi (1914) i poslednji udarac (1918), koji je, rame uz rame sa saveznicima, strateški presudio sudbinu rata - kaže dr Mile Bjelajac, direktor Instituta za noviju istoriju Srbije. - Sudbina završnice rata i njeno ubrzanje odlučeni su probojem Solunskog fronta i njegovom daljom eksploatacijom. Presudna uloga srpske vojske (ojačane dvema francuskim divizijama) u proboju Solunskog fronta istoriografski je nesporna.

Pa ipak, za ilustraciju navodimo reči maršala Franšea d'Eperea iz vremena ofanzive, kada general Anri još nije pokrenuo svoj deo fronta, dok su Britanci na svom uzaludno trpeli samo gubitke (7.000 ljudi): "Sve zavisi od srpske vojske. Ako ona nastavi da napreduje, možemo unapred računati na konačan uspeh. U protivnom, biću primoran da naredim defanzivu. Izvolite o tome izvestiti vojvodu Mišića."

Vrhovni komandant na Istoku D'Epere tvrdio je da je bitka kod Dobrog Polja bila jedina odlučujuća u Velikom ratu, jer je prouzrokovala urušavanje bugarskog fronta, sa veoma dalekosežnim posledicama.

- Nemački general Fon Kluk priznao je da nema nikakve sumnje da je ta katastrofa bila tačka preokreta u svetskom ratu i jedini razlog zbog koga je nemačka Vrhovna komanda zatražila primirje i mir - navodi dr Bjelajac.

- Put za Konstantinopolj, za Beč, Prag, Drezden i Berlin bio je otvoren trupama Antante. Hindenburg i Ludendorf zatražili su od nemačkog kancelara 28. septembra da se povedu hitni pregovori o primirju putem posrednika. Njihov izaslanik u Rajhstagu je šefovima partija 2. oktobra izjavio da je bugarska katastrofa okrenula nemačke planove naopačke.

Sam Hindenburg je istog dana izjavio kancelaru da padom Makedonskog fronta Centralne sile više nisu imale nikakve šanse da dobiju rat. Nemački car je poslao telegram u Sofiju: "Sramota, 62.000 srpskih vojnika su odlučile rat."

Srpsku ulogu u pobedi Antante, pokazalo se i u Drugom svetskom ratu, ali i prilikom rastakanja druge Jugoslavije, Nemačka nije zaboravila, za razliku od političara iz država Antante. U tome su se naročito isticali Britanci, o čemu svedoče memoari Vinstona Čerčila, koji je zapisao:

- Najveća tragedija bila je potpuno komadanje Austrougarskog carstva Senžermenskim i Trijanonskim sporazumom.

Upravo zbog toga, dok su se engleski i francuski vojnici demobilisali, srpska vojska se suočavala sa novim protivnicima, pre svega Italijom, koja je nameravala da okupira Dalmaciju i Crnu Goru, smatrajući da na to ima pravo po Londonskom ugovoru iz 1915, zbog koga je stupila u rat na strani Antante. Srpski vojnici morali su sa Solunskog fronta da jure i prema Rumuniji, zbog Bukureštanskog ugovora iz 1916, kojim joj je Antanta darovala gotovo ceo Banat.

Italija, ali i druge zemlje Antante, kojima su se priružile i Nemačka i Kominterna, davale su bezerezervnu podršku bugarskim i albanskim teroristima, komitama, VMRO i kačacima.

Zbog toga je srpska Ratna vojska zvanično postojala sve do maja 1920, kada ju je nasledila Vojska kraljevine SHS, koja je odmah po osnivanju bila u ratnom stanju na jugu države, koje je zvanično potrajalo sve do 1923. godine.

- Po dramatičnosti i intenzitetu događaja, situacija ne teritorijama Kosova i Metohije, Makedonije, Sandžaka i Južne Srbije, tada zajednički imenovane kao Južna i Stara Srbija, jasno se izdvajala - navodi istoričar dr Dimitar Tasić iz Instituta za noviju istoriju Srbije.

- Istovremeni odgovor na kačačku i komitsku akciju i angažman vojske na albanskom "graničnom frontu" uticali su da "ratno stanje" ovde potraje znatno duže nego drugde.

Znaci na Balkanu su ukazivali da Veliki rat samo čeka nastavak, baš kao što su ukazivali ratni heroji koje su političari gurnuli u zapećak. Francuski glavnokomandujući general Ferdinand Foš, na dan potpisivanja mirovnog ugovora s Nemačkom izjavio:

- Ovo nije mir, ovo je primirje na dvadeset godina.

Dve godine kasnije francuski maršal Lioti je upozorio:

- Budućnost je zastrašujuća. Verujem da je nemački revanš verovatan, neizbežan i blizak.

Posle utvrđivanja lanca mirovnih ugovora kojima je sankcionisana pobeda u Prvom svetskom ratu - Versaj, Trianon, Sen Žermen, Neji ili Sevr, sve pobeđene države počele su da ga osporavaju i dovode u pitanje, a uskoro su im se iz posebnih interesa pridružile i same pobedničke sile. U dokazivanju "nepravičnosti" ugovora posebno su bile angažovane Nemačka i Mađarska, manje Austrija.

U Nemačkoj je otpočela i opsesivna borba da se i naučno dokaže da ona nije isprovocirala rat, već da se branila. Povodom obeležavanja godišnjice početka Velikog rata, o ovome se mnogo debatovalo i te debate su pokazale koliko je ova prošlost još prisutna u političkim mentalitetima i htenjima - ispravljanje grešaka iz prošlosti. Ono što ne bi smelo da promakne pažnji jeste neprestano nastojanje da se potisne u stranu da je u međuvremenu postojalo iskustvo Drugog svetskog rata i praktični pokušaj "ispravljanja nepravdi". Sa smenom generacija koje pamte, možda se neko nada da smo na putu još jedne psihološki potrebne revizije.

TITOV REFERAT I PRAVILA PISANjA

JOSIP Broz Tito je kao ideološke smernice ili pravila pisanja o istoriji stvaranja

Kraljevine SHS dao u svom referatu na Petom kongresu KPJ 1948. godine, ukazuje dr Bjelajac:

- Mada je centralna tema tog kongresa bio početak sukoba sa Staljinom, on je tada govorio i o situaciji u zemlji...

"U vrijeme takozvanog ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca ...

Do takozvanog ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca došlo je 1918. godine pomoću obilne asistencije pobjedničkih srpskih i francuskih trupa koje su došle u Hrvatsku, Sloveniju, Bosnu i Hercegovinu i u Crnu Goru. Ali, važno je s kojim ciljem se došlo...

Jer ni u Hrvatskoj ni u Sloveniji nije bilo nijednog austrijskog ni njemačkog vojnika.

Jasno, te vojske su došle da bi obezbjedile velikosrpskoj buržoaziji u državi vladajući položaj i jasno ...

Nesmetano pljačkanje radnih masa i da bi onemogućile revolucionarni pokret u tim krajevima, koji se počeo naglo razvijati pod uticajem velike Oktobarske revolucije i usljed događaja iz Mađarske....

U Crnoj Gori i Hrvatskoj došlo je do jakog otpora protiv takvog nacionalnog ujedinjenja; taj otpor je bio u krvi ugušen kako u Crnoj Gori, tako i u Hrvatskoj. Eto, to je bila misija francuskih i srpskih trupa u novopripojenim krajevima."