SLUŽITELJ OLTARA OSVETLIO PROŠLOST: Prota Jevstatije Karamatijević, jedna od najzanimljivijih ličnosti Starog Vlaha u prvoj polovini 20. veka

Prilikom gonjenja hajduka, teže je išlo sa odvaljivanjem vrata, pa je vođa potere nogom-petom udario u crkvena vrata i na mestu ostao mrtav. Zbunjeni Turci su odustali, a predeo nazvan Peta i crkva u Peti.

Ovo predanje o jednoj od najstarijih, a najmanjih bogomolja jedno je od brojnih svedočanstava i zapisa koje je prota Jevstatije Karamatijević (1885-1948) iz Nove Varoši u članku "Starine crkava Starog Vlaha" u tri nastavka objavljivao u sarajevskom časopisu "Novi Istočnik" za 1934. godinu.

Između 1920. i 1940. godine prota Jevstatije je pisao i u vodećim crkvenim časopisima ("Glasnik Srpske pravoslavne patrijaršije", "Crkva i život", "Novi istočnik", "Vesnik"), revijama i lokalnim glasilima objavio veliki broj dragocenih radova iz zavičaja, koji su danas nezaobilazni izvori za istraživanja.

- Prota člancima o crkvama, crkvenim starinama Starog Vlaha, kao i nacionalnim vrednostima koje su bile na ivici zaborava, pokušava da skrene pažnju naučne javnosti na svoj "gluhi i zaboravljeni kraj", otimajući od zaborava bogatu istorijsku i kulturnu tradiciju, spomenike i likove pregalaštva i duhovnosti minulih vremena. Ovaj predeo je zbog nepristupačnosti, političke nesigurnosti i svakojake zaostalosti ostao izvan istraživača - naglašava Dobrilo Aranitović, priređivač knjige "Kroz Stari Vlah", u koju je sabrao radove neumornog i darovitog prote.

Uz zanimljivosti o osam starovlaških bogomolja i onome što je ostalo iza pohara i paljevina ili u zapisima sačuvanim na rukopisnim i štampanim knjigama, ikonama i dverima, prota je pisao i o manastirima Mileševa i Kovilje. Beležio je i predanja o seobama sa ognjišta i ostavio tragove o crkveno-narodnim običajima. Pod perom bistrog narodnog sveštenika nižu se slike povorki krstonoša koji obizale sela, opisi mesta molitvi kod "biljega", "krstova", "zapisa" i crkvišta, odjekuju arije i čuju mudre zdravice na soframa rečitih gorštaka.

- Pročelno mesto u interesovanjima prote zauzimaju istorijska zbivanja na području Starog Vlaha, od 15. do 19. veka. Posebnu pažnju posvećuje lozama knezova Raškovića i docnije Borisavljevića i njihovim zaslugama za očuvanje nacionalne samosvesti. U članku "Ejub pašina godina" opisuje istoriji malo poznate detalje o surovoj strahovladi okrutog sjeničkog paše sredinom 19. veka - naglašava Aranitović.

Prota je među prvima posle Drugog svetskog rata dobio bistu ispred zgrade SO u centru Nove Varoši. Pre tri decenije ulica ispod osnovne i srednje škole ponela je ime služitelja oltara, istraživača Starog Vlaha i jedne od najznamenitijih ličnosti kraja u prvoj polovini 20. veka. Međutim, ona je nebrigom vlasti "slepa" - istočni krak još nema izlaz prema Pošti.

KOMITA I SOLUNAC

SREDINOM prve decenije 20. veka prota Karamatijević je, kao tek svršeni bogoslov, dopao otomanskog kazamata, zajedno sa ocem popom Jovanom i drugim rodoljubima iz zavičaja, zatim je komita i učesnik Prvog balkanskog rata, solunski borac dobrovoljac, sveštenik i kulturni pregalac, pokretač brojnih kulturnih, prosvetnih i nacionalno-patriotskih akcija između dva svetska rata u Starom Vlahu.

KRST I PETOKRAKA

OD 1942. do kraja 1944. godine prota je bio saborac svoje dece u oslobodilačkom ratu protiv fašizma. Sa krstom i petokrakom na kapi je verski referent Treće proleterske brigade, a nakon rata predsednik Izvršnog odbora ZAVNOS-a i potpredsednik Jugoslovenskog Crvenog krsta. U ratnom vihoru izgubio je kćerke Kaju, Natašu i Zoru, suprugu Jefimiju, braću Vlajka i Milorada i dvojicu unuka.