U VRANJU NI TRAGA OD KUĆE "BOŽJIH LJUDI": Zametnut trag crkvenog doma u kojem su živeli junaci Bore Stankovića
JUNACI čuvenog dela "Božji ljudi" Bore Stankovića živeli su u sirotištu za odrasle i iznemogle zvanom Vranjski sirotinjski dom pri crkvi na Šapranačkom groblju. Postoji više crkvenih spisa i dokaza da je na ovom mestu na samom glavnom ulazu bila zgrada za čije postojanje danas, nažalost, ne postoje dokumenti niti bilo kakvo svedočanstvo da je bila važan segment istorije Vranja.
Deo groblja poznat kao Partizansko groblje / Foto J. Stojković
O ovoj temi i u javnosti se malo govorilo, a po prvi put o njoj za "Novosti" govori sveštenik Dejan Škarić, iz crkvene opštine Šaprance, jer kako kaže, želi da pokaže kako su Vranjanci oduvek bili humani i da su brinuli o onima o kojima niko nije. Želi, veli, i da se ispravi velika nepravda prema ovom objektu u kome su tada živeli Božji ljudi.
- Sada možemo samo da konstatujemo da tog objekta nema, a srušen je između 1962. i 1972. godine - kaže sveštenik Škarić. - Ono što je, takođe, veoma teško za sve nas jeste nepostojanje svesti o značaju takvog objekta za ceo ovaj okrug, a i šire, jer pokazuje brigu tadašnje države, društva i crkve za tu kategoriju stanovništva.
Još upečatljivije je što objekat nije zaboravljen, već je bukvalno izbrisan iz istorije grada kao da nikada nije ni postojao. Pominje se samo u kapitalnom izdanju Riste Simonovića "Društvena istorija Vranja", gde autor navodi da je opština Vranje 1905. osnovala Sirotinjski dom koji je finansiran uz pomoć raznih donacija.
- Osim u delu Simonovića, ne postoji nijedan značajniji trag bilo koje vrste o postojanju, ne samo ovog objekta nego celokupne institucije koju je on predstavljao. Čak ni u Istorijskom arhivu nema dokumenata koji svedoče o tome - priča nam prota.
Kaže da je tragajući za dokumentacijom u arhivu naišao na čuđenje jer nisu upoznati sa postojanjem ovog objekta, pa je svako dalje istraživanje bilo oslonjeno na informacije dobijene kroz sistem Crkve, koja je preuzela brigu i o samom Domu i o sirotinji pre Drugog svetskog rata. Ali bilo je, kako kaže sveštenik, i "dobrih" pojedinaca koji se bave istorijom grada i koji su sa njim podelili informacije.
- Prema našim saznanjima i istraživanjima posle Drugog svetskog rata, nove vlasti su imajući u vidu da je objekat u vlasništvu crkve, a nemajući spoznanje značaja samog objekta odlučile da ga sruše. A taj deo samog groblja je oduzet od crkve i tu je sada Partizansko groblje - objašnjava sveštenik Škarić.
Prema njegovim rečima, zanimljivo je da je u izvodu nepoznatih novina pronađen deo gde se pominje Sirotinjski dom, te da je o stanovnicima ovog doma pisao Bora Stanković, u njima je našao inspiraciju, pa je njima u čast napisao delo "Božji ljudi".
Škarić kaže da je na insistiranje episkopa vranjskog Pahomija pokrenuta istraživačka delatnost o sudbini ovog doma jer je episkop svestan značaja ovakvog objekta za samo Vranje, i želi da mu se vrati zasluženo mesto u društvenoj istoriji grada. Dom za siromašne i spomenik "Božijem čoveku"
- Eparhija je pokrenula priču i zatražila od grada na prvom mestu prihvatanje postojanja takvog objekta. Svesni smo da bi teško bilo ponovo izgraditi takav objekat, jer se na tom mestu nalazi groblje, ali bi postavljanje spomen-ploče delimično ispravilo nepravdu prema osnivačima i donatorima Doma, ali i prema Bori Stankoviću i u spomen svih onih koji su tamo živeli - zaključuje Škarić.
Zanimljivo je da je u blizini mesta gde se, sudeći po dokumentima do kojih je u istraživanju došao prota Škarić, nalazio Dom, sahranjen jedan od štićenika čiji je grob i danas sačuvan. Na njemu piše: "Božji Čovek Stojan Tomić Dida".
SARADNjA
GRAD Vranje nije dobio zvaničnu inicijativu ili zahtev - kaže za Novosti Zorica Jović, zamenica gradonačelnika. - Ali, gradsko rukovodstvo je spremno da takvu inicijativu razmotri i podrži jer je negovanje tradicije i pozitivnih primera iz istorije jedan od prioriteta gradske vlasti.