ISTORIJSKI DODATAK - PISCI PRED SUDOM PARTIJE: Paralelna strana istorije - sporovi između književnika i partije u Srbiji 1945 – 1990.
U ISTORIJSKOM arhivu Beograda čuva se oko 1.200 kucanih stranica, formata A4, zapisnika i stenografskih beležaka, sa zatvorenih sastanaka partijske organizacije i aktiva beogradskih pisaca komunista od 1954. do 1974. godine, preuzetih iz Fonda Gradskog komiteta Saveza komunista Beograda.
Arhiva
Materijali su tek pre petnaesgak godina arhivski obrađeni i postali dostupni istraživačima. Građa je veoma zanimljiva jer predstavlja deo "paralelne", "sporedne“, „podzemne“ istorije posleratnog književnog života, posebno kada je reč o burnim pedesetim godinama i tadašnjem književnom poprištu.
Uvid u ovu dokumentaciju jasno pokazuje da se pisci tada nisu sporili samo oko estetičkih pitanja, pravaca, stilova i književnih metoda, već dobrim delom i oko prevlasti u književnom životu.
Reč je o borbi za razne povlastice - za članstvo u žirijima i redakcijama listova, časopisa i izdavačkih preduzeća, za dobijanje nagrada, za studijska putovanja u inostranstvo, prisustvo na partijskim kongresima, članstvo u raznim delegacijama jugoslovenskih književnika i druge pozicije.
Rečju, ova građa, kao i memoarska i druga svedočenja, predstavljaju prilog za izučavanje duhovne biografije pojedinih pisaca, njihovih naravi, temperamenata, estetskih i političkih ubeđenja, i omogućuje da se iz novog ugla osvetli književni život, kao i duhovne i kulturne prilike u jednom vremenu.
KORISTEĆI ovu građu Ratko Peković, čovek širokih znanja, slobodarskog, kritičkog duha, za sobom je ostavio delo nezaobilazno u srpskoj kulturi, što se najbolje prepoznaje iz knjige „Paralelna strana istorija - Sporovi o jeziku, naciji, literaturi (1945-1990)“ čije fragmente donosimo u Istorijskom dodatku.
U žiži interesovanja ovog istraživača posebno mesto zauzima rađanje pokušaja partijskih foruma da direktno utiču na tokove stvaralaštva u srpskoj literaturi.
Iz jednog dokumenta koji nosi datum 3. april 1954. godine, moguće je prilično precizno rekonstruisati snagu partijske organizacije u Udruženju književnika Srbije onog vremena. Udruženje je tada imalo 105 članova, a njih 54 bili su članovi KPJ, što će reći da su bili "tesna većina“.
Početkom aprila te godine, od poznatih pisaca članovi Partije nisu bili: Ivo Andrić (primljen je u SKJ 13. decembra 1954), Desanka Maksimović, Stanislav Vinaver, Miloš Đurić, Hugo Klajn, Božidar Kovačević, Veljko Petrović, Isidora Sekulić, Miodrag Pavlović...