GROBOVI ČEKAJU OBELEŽJE: Durmitorci stradali od ruke komunista i danas zaogrnuti velom tajne
DECENIJE su prošle od kraja Drugog svetskog rata, a da se o onoj "drugoj strani" istorije u Crnoj Gori i dalje ćuti ili se jedva, kroz retke primere, nešto kaže. Posebno je velom tajne zaodenuto područje Durmitora, koje kroz istorijska istraživanja pokušava da osvetli profesor dr Radoje Karadžić, čija je knjiga sa ovom tematikom u pripremi. On za "Novosti" kaže da je u durmitorskom kraju u prošlosti bilo mnogo razaranja, ubijanja od strane raznih neprijatelja, ali stradanje u Drugom svetskom ratu je nešto posebno - krvavije i bolnije.
Kraj žabljačke crkve sahranjeni protivnici komunista / Foto Privatna arhiva
- Prema do sada prikupljenim podacima, u durmitorskom području u građanskom ratu i revoluciji 1941-1945. godine, poginulo je 3.242 viđenih ljudi ovog kraja. Većina žrtava iz rejona Žabljaka sahranjena je ispred žabljačke crkve, na Vidovdan, 28. juna 1942, uz opelo, kandila i voštanice. Iznad svakog sanduka postavljen je krst sa imenom i prezimenom pokojnika. Ulaskom partizana u Žabljak u jesen 1943. sa grobova su uklonjeni krstovi, a nekoliko godina kasnije nove vlasti su naredile da se grobovi zaravnaju. Pored crkve na Žabljaku, dakle, postoji ono što se naziva masovna grobnica. Od tada pa do danas, grobnica je ostala neobeležena, ali se na tom mestu niko ne sahranjuje, jer Žabljačani znaju da su tu posmrtni ostaci postradalih sugrađana - kaže Karadžić.
Više od osam decenija postoji dilema ko je prvi u tom kraju zapalio iskru pobune 1941, da li komunisti ili nacionalisti.
- Istina je da nisu ni jedni ni drugi digli taj oružani otpor, nego da je on digao njih! Potpuniji odgovor bi mogao da bude - svi oni koji su pre rata govorili "Bolje grob nego rob", svi oni koji su učestvovali u dizanju ustanka posle okupacije. Ne treba odgonetati, ko je prvi od dvojice vođa dao naređenje da se diže na oružje. To su uradili mnogobrojni trupni oficiri koji su srpske regrute upućivali kući sa puškom i naređenjem da je odlože na sigurno mesto. Tako je na hiljade ljudi iz vojske stiglo kućama sa oružjem i naređenjem da ga sačuva za dalju borbu. To je bio presudan faktor, jer nema dizanja ustanka bez zaliha oružja - pojašnjava naš sagovornik.
U oslobađanju Žabljaka, Šavnika, Brezana, Goranska, Trse, sav narod je ustao kao jedan. Tada još nije bilo izraženih podela na četnike i partizane. Sve su se ove borbe vodile pod nacionalnom trobojkom, podseća Karadžić, naglašavajući da su i u durmitorskom srezu, kao i u ostalim, do oktobra 1941. umesto četnika i partizana postojali samo borci za slobodu.
- Razmimoilaženje između dva ustanička pokreta vrebalo je od početka, ali je postalo vidljivije kada je nemačka vojska izgubila pred Moskvom. Moskovska pobeda Crvene armije u zimu 1941. stvorila je rascep, najpre u vođstvu oba pokreta, a kasnije u celom narodu. Posle sednice CK KPJ 7. decembra 1941. u Drenovi kod Nove Varoši, Tito daje uputstva svojim snagama za pretvaranje "imperijalističkog rata" u "klasni rat protiv domaće buržoazije" kako bi se sva vlast dala u ruke proletarijatu i siromašnom seljaštvu - ističe Karadžić.
Dodaje da je vođstvo četničkog pokreta ocenjeno kao reakcionarni velikosrpski centar jer se u njemu stvara sutrašnji glavni neprijatelj razbijanju Kraljevine Jugoslavije i komunističkoj revoluciji. Posle ovoga će uslediti komunistički teror, "slanje bogu za kurira" nevinih ljudi, za koji je teorijsku osnovu dao Edvard Kardelj. Crveni teror je pogodio sve u koje se sumnjalo da su bliži srpskim nacionalnim ciljevima.
- U skladu sa zaključcima partijskog savetovanja, pristupilo se pravljenju spiskova potencijalnih protivnika za likvidaciju. To će rezultirati ubistvima više nacionalnih radnika, običnih i nedužnih ljudi, uglavnom bez suda i presude - konstatuje Radoje Karadžić.
SAHRANjENI U DVA REDA
KADA se uđe na glavnu kapiju groblja, posle pet-šest metara na levoj strani nalazi se pravougaoni prostor gde su u dva reda sahranjeni: Periša i Naod Džaković, Janja i Rade Bojović, Milivoje Tomić (prenet kasnije), Todor i Božana Tomić, Veljko i Dragutin Drago Durković, Đorđije Milić, Sekule Jauković, Ilija Simićević, Vidak, Živko i Gojko Vuković, Sava Džaković, Dušan i Boško Karadžić (preneti kasnije), Mirjana Delić, Blagota Šnjegota, Pavle Škorić, Anđa Zeković Anđelić, Miloš Mido Aleksić, Filip Bučalina, Pero Vuković.
- Tih dana na teritoriji opštine Žabljak streljani su i Ilija Ristić, Ninko Anđelić, Tomo Milićević, Nikola Anđelić, Marinko Čakić, Sulumija Dvožak i Ilija Dvožak - podseća Karadžić.