Osnivač Srpskog pozorišta u Mađarskoj: Čvrst oslonac na obe kulture

U NACIONALNOM teatru u Budimpešti nedavno je Srpsko pozorište bilo "domaćin" Festivala nacionalnih manjina koje žive u Mađarskoj. Nimalo čudno, kada se zna da je naša prva predstava održana 1813. godine u peštanskoj Rondeli, u režiji oca srpskog teatra Joakima Vujića. Bio je to i povod da se u beogradskom Narodnom pozorištu (početkom marta) otvori izložba fotografija Petra Lastića pod nazivom "Dvesta godina srpskog pozorišta".

Jer, prošlo je više od dva veka kako je izvedena "Kreštalica" (posrba drame "Papagaj", tada popularnog nemačkog pisca Augusta Kocebua), prva profesionalna predstava odigrana na srpskom jeziku. O premijeri izvestile su i bečke "Novine serbske", ističući da je ova predstava "osobito obradovala mnogobrojnu publiku"... Uz izložbu, na sceni "Raša Plaović" gostovalo je Srpsko pozorište iz Mađarske s predstavom "Avala ekspres" (u režiji Petra Miloševića), teatra koji je više od dve decenije prisutan na tamošnjoj sceni.

U komadu (koji čine prepevi poznatih mađarskih umetnika, izvođača, kompozitora i glumaca, skupljenih u ljubavnu priču), između ostalih, igra Milan Rus - osnivač, glumac i vođa našeg malog teatra u susedstvu. Posle Beograda, njihovu predstavu videla je i publika u Lazarevcu, Kraljevu, Nišu, a turneja je završena u Kragujevcu i Knjaževsko--srpskom teatru.

- Moji preci su u Mađarsku došli sa Čarnojevićem, neki do Segedina, a neki do Sent Andreje. Nikada nismo računali koja je generacija ovde rođena, ali u odnosu na neke naše "zapadne" seobe, jedno je nesporno: sačuvali smo jezik, tradiciju, folklor i religiju - kaže, za "Novosti", Milan Rus, inače rođen u Segedinu. - Zato se radujemo što ćemo 25. i 26. maja u Sent Andreji otvoriti naš obnovljen muzej i održati liturgiju u Sabornoj crkvi. Inače, čini mi se da je važno i napomenuti da nikada srpsko-mađarski odnosi nisu bili bolji. Na kulturnom, političkom, ekonomskom i svakom drugom planu.

Kako objašnjava Milan Rus, po poslednjem popisu, u Mađarskoj ima jedanaest hiljada i osam stotina stanovnika koji su se izjasnili kao pripadnici srpske nacionalnosti. Pretpostavlja se, ipak, da je njihov broj veći i da je više od dvadeset hiljada Srba rođeno u Mađarskoj, ali i da ovde već godinama žive naši sunarodnici koji su poslovno angažovani. A kako će se izjašnjavati, pokazalo se tokom prošlosti, uglavnom je zavisilo od istorijskih i političkih okolnosti.

PROČITAJTE I: Miro Vuksanović: Čitanje nije presušilo, ali se knjige uzimaju na eks

- U Budimpešti postoji srpska škola "Nikola Tesla" (obuhvata dečji vrtić, osnovnu školu i gimnaziju) i trenutno ima pet stotina đaka. Interesovanje za nju je ogromno i traže se načini da zdanje proširi svoje kapacitete, jer se tri puta više učenika prijavljuje nego što ima mesta. U Segedinu su najmlađi već krenuli u prvi razred, a u Lavri zasada postoje četiri razreda osnovne, ali se gradi nova zgrada za ostale razrede.

"Granični slučaj"

Naš sagovornik objašnjava da je u Budimpešti završio Akademiju umetnosti (odsek glume) i tim povodom kaže:

- U sebi nosim dve kulture, ne mogu se samo na jednu nogu oslanjati. Posle Akademije imao sam angažman u mađarskom teatru u Đuru, a onda 1993. godine otvorio u svom stanu Srpsko pozorište, s predstavom "Sentandrejsko jevanđelje". Komad (koji je stigao i do Nacionalnog teatra u Budimpešti) bavio se tradicijom Srba u Mađarskoj. Predstavu je videla Vida Ognjenović i pozvala na Sterijino pozorje, ali su se tada zaoštrili politički odnosi i mi nismo stigli u Novi Sad...

"Somborska ruža" sa Ljubišom Samardžićem / Foto Privatna arhiva

Danas naš teatar u Mađarskoj ima kamernu scenu sa šezdeset mesta, na takozvanom Peštanskom Brodveju. Uz nju i solidan budžet od tamošnje države, osam zaposlenih (u administraciji i tehnici), dok su glumci angažovani po projektu.

- U predstavama, uglavnom, igraju školovani glumci iz Srbije. Čest nam je gost Lidija Stevanović iz Srpskog narodnog pozorišta, dolaze i kolege iz Sombora, Subotice, Beograda. Do sada smo izveli oko šezdeset premijera na srpskom i mađarskom jeziku. Na ovom drugom, najčešće igramo savremene srpske pisce jer želimo da većinskom narodu predstavimo savremenu srpsku dramu. Inače, u pozorištu radim sve što treba - tu sam glumac, upravnik, reditelj, rasvetljivač, tonac.

"Letnjikovac"

PREDSTAVNICI SVIH MANjINA

NAŠ sagovornik naglašava da u Mađarskoj živi trinaest registrovanih manjina, ipak, da naš teatar u Mađarskoj ima jednu od najboljih saradnji sa budimpeštanskim Nacionalnim teatrom i aktuelnim upravnikom Atilom Vidnjanskim:

- Na njihovoj sceni organizujemo festival svih manjina, na kome se tokom sedam dana publici predstavlja stvaralaštvo naroda koji žive u Mađarskoj. Ove godine izveli smo predstavu "Avala ekspres" Tomaša Čeha i Geze Beremenjija, u režiji akademika Petra Miloševića, koji je bio šef katedre na slavistici za srpski jezik u Budimpešti.

- ODLUKOM Upravnog odbora Narodnog pozorišta u Beogradu dobićemo na poklon neke kostime. Kad sam to rekao glumcima, veoma su se obradovali. Dvoje upravnika, Ivana Vujić i Atila Vidnjanski, mnogo nam pomažu. Uostalom, merilo demokratije u jednom društvu je njegov odnos prema manjinama, slabima, drugačijima - ističe Milan Rus.