Apostolska Petrova crkva nad prestonim Rasom

NAJSTARIJA srpska episkopska crkva, u kojoj su po predanju propovedali učenici apostola Pavla, nalazi se na dominantnom bregu nedaleko od ušća reke Deževe u Rašku. Na ovom prozračnom mestu s koga puca pogled na moćne planine koje opasuju novopazarsku kotlinu (gde se nekad prostirao prestoni Ras), duže od milenijuma opstaje drevni hram Svetih apostola Petra i Pavla. On se kao sedište Raške episkopije pominje u vizantijskim dokumentima već početkom 10. veka.

- Episkopska sedišta tad su mogla da se nalaze samo na mestima gde su propovedali apostoli ili njihovi neposredni učenici. Zato sa sigurnošću kažemo da je neko od njih bio u Crkvi Svetih apostola Petra i Pavla. Najverovatnije je to bio Tit, za koga Sveti apostol Pavle piše da je propovedao u rimskoj provinciji Dalmaciji, kojoj je ovaj prostor pripadao - kaže prof dr Radomir Popović, protojerej-stavrofor.

Episkopski hram Svetih apostola, koji je poznatiji u narodu kao Petrova crkva, nalazi se na početku severnog dela Novog Pazara nastanjenog Srbima. U neposrednom podnožju mu je industrijska i skladišna zona. Ipak, ni to ne umanjuje njegov značaj i svojevrsnu drevnu lepotu svetinje koju posećuje uglavnom lokalno stanovništvo, iako je reč o izuzetnom spomeniku, istinskom sedištu Nemanjine Srbije.

Češće od Srba, ovu crkvu, jednu od najstarijih na Balkanu, posećuju mladi Rusi koji putuju svetom s rančevima na leđima. Razlog je to što je po jednom predanju, u hramu na bregu putujući ka Skitiji zastao i Sveti Andrej Prvozvani, apostol koji je krstio Rusiju.

U Petrovoj crkvi je Stefan Nemanja kršten po pravoslavnom obredu i tu je potom održavao državne sabore sa vlastelom, rešavajući sudbinska pitanja Srbije. Ovde je objavio borbu s bogumilskim jereticima, pred kraj života tu je i predao presto sinu Stefanu Prvovenčanom, a potom se zamonašio. Zato se može reći da je na bregu udaljenom dva kilometra od centra Novog Pazara očuvana i najstarija srpska državna zgrada.

Danas, posle mnogih rušenja, popravki, prepravki i nadodgradnji, ona više ne izgleda kao u vreme kad je podignuta. Na početku, Petrova crkva je bila rotunda, visoki vitki hram s osmostranim kubetom, kružne osnove s upisanim četvorolisnim krstom.

Mesto gde je kršten Stefan Nemanja

- Petrova crkva svojom arhitekturom upućuje na Istok. Rotunde se sreću u Maloj Aziji, u Jermeniji i Gruziji, a naročito je bila čuvena rotunda koja se dizala iznad groba Hristovog u Jerusalimu. Predstavu o tome kako je izgledala prvobitno Petrova crkva mogle bi nam pružiti neke crkve u Jermeniji i Gruziji - promišljao je akademik dr Vladimir Petković, poredeći sedište srpske Raške episkopije s hramovima koje su gradili najstariji hrišćanski narodi.

On je uočio da temena osmostranog kubeta crkve, kao i u nedaleko podignutoj Nemanjinoj zadužbini Đurđevi stupovi, predstavljaju svojevrstan kompas koji pokazuje strane sveta.

ISTORIJSKI ZNAČAJ

IAKO manja od docnijih blistavih nemanjićkih zadužbina, episkopska Petrova crkva ostala je jedna od najznačajnijih u srednjovekovnoj Srbiji za svreme njenog postojanja, sve do propasti despotovine. Kroz nju, po pravilu, prolaze svi najviši dostojanstvenici Srpske pravoslavne crkve, a u 15. veku ovde se nalazilo sedište Raške mitropolije.