Srbija

(I)storija žrtve nacije

Milorad Bošnjak

20. 05. 2018. u 07:55

Gornji Milanovac ne zaboravlja akademika Dragišu Vasića. Izdat roman "Crvene magle" iz 1922.

KAKO je pojam sopstvene žrtve za naciju, bez prenaglašenog nacionalizma a kamoli šovinizma, bio centralna tema celokupnog književnog i političkog rada akademika Dragiše Vasića (1885-1945), tako je i sam Vasić postao žrtva - za naciju. I žrtva nacije, u smislu političkih zabrana učenja o Vasićevim zaslugama.

Zavičajni Gornji Milanovac pokušava da se oduži svom znamenitom sugrađaninu. Ovog puta, izdanjem njegovog romana "Crvene magle" prema Vasićevom originalnom tekstu iz 1922., kome je dodat i njegov kasnije napisan "Epilog". Izdavač je Biblioteka "Braća Nastasijević", u ediciji "Zavičajni pisci".

PROČITAJTE JOŠ: Prva biografija Dragiše Vasića

Novo izdanje kratkog Vasićevog romana podstiče nove kontroverze o njegovom životu, političkom delovanju i još nerazjašnjenoj smrti.

PROČITAJTE JOŠ: Habzburški car postao srpski kralj

TRAGIKA srpskog naroda prelama se preko njegove sudbine, i obrnuto. Učesnik oba balkanska rata pa Prvog svetskog, a u Drugi svetski rat je otišao u 56. godini života. Bio je protivnik svirepog Majskog prevrata 1903. kad se na srpski tron vratila dinastija Karađorđević, pa je kažnjen vojnim službovanjem na albanskoj granici. Bio je razočaran formiranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, jer je kralj Aleksandar Karađorđević bivše austrougarske oficire Hrvate i Slovence unapređivao, a srpske zapostavljao.

- Vasić je drugovao sa piscima svojim savremenicima: Tinom Ujevićem, Krležom, Crnjanskim... - podseća Dejan Acović, urednik novog izdanja "Crvenih magli".

- Kao liberalni građanski demokrata i republikanac, rano je dospeo u sukobe sa tadašnjim državnim establišmentom, naročito kao protivnik režima Nikole Pašića i samog kralja. Kao advokat, branio je na sudskim procesima najznačajnije protivnike tog režima. Zato je mnoge čudila njegova odluka da se po kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije priključi Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini, jedinom legitimnom ostatku propale države. Republikanac u rojalističkom pokretu?! U njemu, to jest u četnicima Draže Mihailovića na Ravnoj gori, bio je "Čiča broj dva".

NAKON kongresa književnika 1946. Vasić je izbrisan iz lektire, biblioteka, SANU, iako je bio priznati akademik, i sa svih literarnih horizonata... Tu kampanju protiv njega vodili su Milovan Đilas i Radovan Zogović.

Vasićeva "Istorija Ravnogorskog pokreta" je nestala. Čuva li je još Udba, odnosno njena naslednica BIA u svojim arhivima? Vasić je sudski rehabilitovan 2009. o čemu srpska javnost malo zna.

- "Crvene magle" su roman o ljudskoj duši, pitanju smisla života, spremnosti za sopstvenu žrtvu. Dubok je to uvid u psihološko stanje vojnika, u žeđ za životom i slobodom. Naziv romana je više simbolički nego ideološki, kao boja krvi prolivene za tuđe ideale. I krv žene stradalnice... Civilizaciju je Vasić gledao kao maskirano uništavanje svega vrednog. Kroz mikro-

-scene prikazuje promene u društvu, katarzu koja se rađa kroz tragediju - ističe Milica Vučković, doktorand na Grupi za jezik i književnost Beogradskog univerziteta.

Milica Vučković i Dejan Acović na promociji romana "Crvene magle"

KAKO JE NASTRADAO? ZVANIČNA verzija, skrojena u doba Titove vladavine, glasi da su Dragišu Vasića 1945. ubile ustaše na prevaru u Staroj Gradišci ili Jasenovcu, pri povlačenju četnika iz Bosne u Sloveniju. Po svedočenjima, koje je ekskluzivno "Novostima" prenela njegova kći Tanja Vasić, ubila ga je Ozna kod Banjaluke. Dragišino ubistvo i tajnu sahranu u tamošnjem naselju Paprikovac (samoinicijativno, ili po direktivi Vrhovnog štaba NOVJ, možda samog Tita?!) naredio je Nebojša Grebenar, tada šef OZNE za tu oblast. Pred kraj rata Vasić, politički savetnik Draže Mihailovića, s njim se razišao i pridružio Pavlu Đurišiću, s njegovim grupama četnika povlačio se kroz Bosnu u nameri da dospu do Slovenije i Austrije.

KRLEŽA

PISAC Miroslav Krleža bio je svedok mnogih etapa delovanja Dragiše Vasića u doba između dva svetska rata. Tokom boravka u Gornjem Milanovcu šezdesetih godina prošlog veka, Krleži su se zamerili lokalni, ali i političari SFRJ, kad je tražio da mu pokažu Vasićevu kuću, a ona je bila oteta od njegove familije i pretvorena u salon nameštaja.

SPOMENIK

U DONjEM delu obeliska, nadgrobnog spomenika Dragišinim roditeljima Hristini (rođenoj Zisić) i Vićentiju Vasiću, na groblju Brdo mira u Gornjem Milanovcu, kasnih devedesetih godina uklesano je i njegovo ime i prezime, te godine života 1885-1945. Iako on tu nije sahranjen, niti se još pouzdano zna gde mu počivaju kosti.

MASON I RUSOFIL

VASIĆ je, kao čovek širokih shvatanja, bio pripadnik bratstva Slobodnih zidara, masona. U starijim masonskim izvorima, internim ložinskim časopisima nedostupnim široj javnosti, stoji da je on između dva svetska rata, sa dr Ivanom Ribarom i još nekim kasnijim Titovim funkcionerima, pripadao grupi jugoslovenskih slobodnih zidara koji su često delovali pod uticajem - Kominterne! Inače, Vasić je bio izraziti rusofil.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije