Simbol 27. marta: Slika rat preživala u podrumu

POSTOJE datumi u srpskoj istoriji koje narod "krsti" kao sudbonosne, dane velikih iskušenja i odluka, često dramatičnih. Jedan od njih svakako je 27. mart. I u prošlosti i u savremenoj istoriji, na ovaj dan, srpski narod proživljavao je neke važne, čak i presudne promene. Usud ovog martovskog "broja" u kalendaru, menjao je i tok istorije. Tek kada se pobroje sva "čuda" koja su se desila baš 27. marta, upadljivo iskrsne njegova gotovo mistična snaga.

Kako brojni istoričari tvrde, istoriju Jugoslavije i Srbije odredio je 27. mart 1941. godine. Zbog pristupanja Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, tog datuma, vojnim udarom svrgnut je regent - princ Pavle Karađorđević i na presto doveden maloletni kralj Petar Drugi. Zbačena je i vlada Cvetković-Maček, koja je dva dana ranije u Beču potpisala protokol o pristupanju Paktu. Iako istoričari još lome koplja oko povoda prevrata, nesumnjivo je da su tog dana u Beogradu i širom zemlje izbile masovne demonstracije u znak podrške naroda puču. Nezadovoljstvo zbog pristupanja Trojnom paktu bilo je ogromno, pa su puč i spontano okupljanje građana bili izraz raspoloženja naroda. Ostale su upamćene i antologijske parole "Bolje rat, nego pakt", "Bolje grob, nego rob". Tako je pre 77 godina jasno određena sudbina Jugoslavije i trasiran njen put protivnice nacističke Nemačke.

U tim demonstracijama nastao je veliki broj fotografija Milana Roglića (1904-1986), a među njima se izdvaja slika motocikliste sa posadom. Ta fotografija je ušla u sve udžbenike i postala dokument od istorijske važnosti. Negativ ovog snimka, koji porede i sa Delakroovom slikom "Sloboda predvodi narod", čuva se u Vojnom muzeju u Beogradu.

Sve negative Roglićevih fotografija, pa i ove od posebnog značaja, sačuvali su Roglićeva sestra Dušanka i zet Petar Joksimović, u limenim kutijama zakopanim ispod uglja u podrumu njihovog stana u Dositejevoj 38. Kutije su izvađene tek po završetku rata. Roglić je bio jedan od trojice vrhunskih majstora novinske fotografije između dva rata, čiji su snimci često značili što i uvodni komentar u listu.

SVEDOČANSTVO: Milan Roglić

- Moj ujak je rastao u porušenoj i spaljenoj Srbiji, u pauzama između Prvog i Drugog balkanskog rata, kao i za vreme i posle Prvog svetskog rata - govori nam Roglićev sestrić Miodrag Joksimović. - Njegov otac, a moj deda Miloš se posle Velikog rata nije vratio u Srbiju. Otplovio je sa ranjenicima u Marselj. Pomoć francuske vlade u to doba bila je ogromna, pa je Milan otišao kod oca i u Marselju započeo školovanje. Učio je zanat kod najboljih fotografa .

Posle završenog školovanja, Roglić se vratio u Beograd, gde 1926. otvara fotografsku radnju. Uskoro se zapošljava u listu "Pravda". Ucenjen logorom u Drugom svetskom ratu, on postaje zvanični fotograf vlade Milana Nedića. A, neposredno posle rata hapsi ga Udba.

- Pušten je jer nije bilo dokaza o njegovoj saradnji sa okupatorom i kvislinzima - kaže Joksimović.

DOGODILO SE NA DANAŠNjI DAN

* Pre deceniju i po, i ovog puta 27. marta, dve nedelje posle ubistva Zorana Đinđića, u akciji "Sablja" ubijeni su Dušan Spasojević Šiptar i Mile Luković Kum, vođe kriminalnog "zemunskog klana" osumnjičeni za organizovanje i izvršenje atentata na premijera Srbije.

* Pre pet godina, na po 22 godine zatvora, prvostepeno su osuđeni Mićo Stanišić i Stojan Župljanin, visoki policijski zvaničnici Republike Srpske.

* Ovog datuma, 1992. godine poslednje jedinice JNA napustile su Bivšu Jugoslovensku Republiku Makedoniju.

PAO I ČUVENI "NEVIDLjIVI"

U NIZU događaja koji se vezuju za 27. mart je i jedan iz za Srbe preteške, 1999. godine. Tada je jugoslovenska Protivazdušna odbrana oborila čuveni "nevidljivi" - američki bombarder F-117 A. "Noćni jastreb", izrađen po najsavremenijoj stelt tehnologiji, pogođen ruskim raketnim sistemom "Neva", završio je let u ataru vojvođanskog sela Buđanovci. Tako je podvig koji su, četvrtog dana NATO agresije, načinili pripadnici 3. raketnog diviziona 250. raketne brigade PVO VJ, zauvek "zabeležen" u našem kalendaru. Pentagon je već sutradan potvrdio da je avion američkog ratnog vazduhoplovstva pao 40 kilometara zapadno od Beograda, ali uzrok nisu naveli, jer, navodno, nisu imali precizne podatke da li je oboren ili je kvar doveo do gubitka letelice. Američke vlasti su više puta zahtevale da im se vrate svi delovi i ostaci bombardera F-117A. Ipak, većina ostataka "nevidljive" letelice čuva se u Muzeju vazduhoplovstva u Surčinu, dok se deo krila nalazi u stalnoj postavci Memorijalne sobe, posvećene herojima 250. raketne brigade na beogradskoj Banjici, gde je i komanda te jedinice.

POGINUO GAGARIN

DANAŠNjI datum ostaće zabeležen i u istoriji sveta. Pre tačno pola veka poginuo je čuveni ruski kosmonaut Jurij Aleksejevič Gagarin. Ostao je upamćen kao prvi čovek koji je, aprila 1961. godine, vasionskim brodom "Vastok" obleteo Zemlju. Izgubio je život nedaleko od Moskve, u avionskoj nesreći tokom eksperimentalnog leta, 27. marta 1968. godine.