Hram podno Venčaca veći od Gračanice!

TEMELjI srednjovekovnog hrama na platou Dvorine u podnožju Venčaca, posle nekoliko godina iskopavanja, sada se vide u pravoj veličini, koja izaziva divljenje. Monumentalna crkva bila je veća od zadužbine kralja Milutina u Gračanici, a izgrađena je u srpsko-vizantijskom stilu. Do otkrića na Dvorinama smatralo se da ovakvih hramova uopšte nije bilo na severu srednjovekovne srpske države.

- Crkvu ovakvih dimenzija i arhitekture, sa živopisom koji su radili veliki majstori, daleko prevazilazi zadužbine i najmoćnijih plemića. Samo je vladar mogao da napravi ovakav objekat, kao grobnu crkvu ili episkopsko sedište. Još ne znamo sigurno ko je bio moćni ktitor. Pretpostavljamo da je crkvu i kompleks oko nje izgradio car Dušan u 14. veku, kao sedište izmeštene Beogradske episkopije, jer je Beograd u tom trenutku bio u ugarskim rukama. Ovaj hram je i metafora Dušanove politike širenja ka severu, koje je prekinula njegova iznenadna i tajanstvena smrt - kaže arheolog docent dr Dejan Radičević sa Filozofskog fakulteta u Beogradu, koji rukovodi istraživanjima u organizaciji Narodnog muzeja u Aranđelovcu.

Istraživači smatraju da je Venčac u doba izgradnje hrama bio duboko u bezbednoj srpskoj državnoj teritoriji, jer u blizini nema nijedne tvrđave-pribežišta koja bi ga štitila. Arheolozi kažu da sad počinje najdramatičnija etapa istraživanja - iskopavanje priprate iz koje najverovatnije potiču ogromni memerni nadgrobni spomenici. Reč je o pločama dužim od dva metra, širokim oko metar i debelim najmanje trideset centimetara. Ove grdosije su brižljivo uglačane, sa zakošenim i doteranim ivicama.

- Reč je o tipičnim srednjovekovnim nadgrobnim spomenicima, koji, kao i današnji, pokazuju bogatstvo i status pokojnika. Ovakve nadgrobnike mogli su da imaju samo moćni ljudi, vlastela ili crkveni velikodostojnici. Oni su pomereni sa prvobitnih srednjovekovnih pozicija, jer su u docnijim vremenima ponovo korišćeni kao spomenici novih pokojnika na groblju koje je stvoreno nad ruševinama hrama - kaže arheolog i istoričar Vladan Milivojević, kustos aranđelovačkog muzeja.

Dodaje i da je zanimljivo da su i na kamenu kojim je zidana crkva našli urezane još starije simbole jelena, "nosioca duše", što ukazuje na to da je i pre Dušanovog hrama ovde moglo da bude neko sveto mesto, starije groblje.

Ogromni srpski srednjovekovni spomenici

Prostor pod Venčacem je opusteo duže od veka, kao i najveći deo Srbije, posle Velike seobe. Tokom ponovnog naseljavanja, srednjovekovna groblja su izgledala strano i potomcima starosedelaca, a još više srpskom stanovništvu koje je dolazilo iz drugih krajeva. Zato je humka sa grobovima nad srušenom crkvom na Dvorinama nazvana Madžarsko groblje.

- Potomci nisu prepoznavali grobove predaka. Zanimljivo, iako ti "novi" Srbi groblja nazivaju "madžarska", "grčka", "latinska", oni nastavljaju da sahranjuju pokojnike na istom prostoru. To znači da znaju da je reč o osvećenom tlu - kaže arheolog Dragan Ćirković.

Arheolozi navode da je istraživanje crkve prvi korak u otkrivanju tajni pod Venčacem, jer se tu nalaze i ostaci ogromne zgrade koja je u vreme izgradnje hrama mogla da bude episkopski dvor, ali je i docnije upotrebljavana.

PROČITAJTE JOŠ - Otkriven hram Nemanjića na Venčacu!

- Prema predanju, tu je bio dvor Pavla Bakića, poslednjeg srpskog despota. Snaga predanja u srpskom narodu je neverovatna, a upravo o tome svedoče Dvorine. Ni o crkvi, ni o dvoru Bakića nije sačuvan nijedan savremeni dokument, ali je narod očuvao svest da se na ovom mestu nalazila neka svetinja i rezidencija. Sada ostaci velike prošlosti ponovo izlaze na svetlo dana i izazivaju ogromno interesovanje - kaže Darko Pavlović, direktor Narodnog muzeja u Aranđelovcu.

Predstavnici Ministarstva kulture i SPC su posetili Dvorine i obećali pomoć da one budu na pravi način zaštićene, prezentovane i dostupne posetiocima koji dolaze u velikom broju čak i tokom iskopavanja.

PROČITAJTE JOŠ - NA LICU MESTA: Venčac krije dvor iz doba Nemanjića (FOTO)

NEOBIČNE GROBNICE

ISKOPAVAJUĆI oltarski prostor crkve na Dvorinama arheolozi su otkrili dve neuobičajene grobnice, napravljene od ploča sige iz crkve. Bile su ukopane duboko u šut koji je prekrivao hram, nekoliko vekova posle njegovog razaranja.

- Grobnice se nalaze ispred oltara, a u njima su sahranjivane značajnije ličnosti s ovog prostora. To ukazuje da je stanovništvo znalo da se tu nalazila važna crkva - kaže Vladan Milivojević.