Šumadijska zadužbina Nemanjića veća od Gračanice

MONUMENTALNA srednjovekovna crkva na Venčacu, koju su arheolozi počeli da istražuju 2016., bila je veća od Gračanice, a podigao ju je neki od najmoćnijih Nemanjića, potvrdila su najnovija otkrića.

- Hram na Dvorinama je vladarska zadužbina, bez ikakve sumnje. Bio je dug 27 metara i širok 14 metara, odnosno veći od Gračanice. Crkva je podignuta početkom ili sredinom 14. veka, jer je zidana u srpsko-vizantijskom stilu koji se koristi od vremena kralja Milutina i traje do kraja dinastije Nemanjića. Ktitori bi mogli da budu i Stefan Dečanski i Dušan Silni, a dalja iskopavanja omogućiće preciznije datovanje. Najveća misterija grandioznog hrama jeste razlog zbog koga je podignut ovako daleko na severu, blizu nemirne granice s Ugarskom - kaže istoričar i arheolog Vladan Milivojević, kustos Narodnog muzeja u Aranđelovcu, koji je nosilac istraživanja.

Do pronalaska na Dvorinama smatralo se da crkve srpsko-vizantijskog stila postoje samo na južnim prostorima srednjovekovne Srbije, na Kosovu i Metohiji i Makedoniji. Sad su arheolozi došli do dokaza koji ruše još jedno predubeđenje, da Nemanjići nisu imali zadužbine u Šumadiji.

PROČITAJTE I: U slavu zadužbine Nemanjića

- Crkva je najverovatnije izgrađena u vremenu kralja Milutina, koji u ratu s Ugrima 1319. gubi Beograd, gde je bilo sedište važne episkopije. Pisani izvori ćute o njenoj daljoj sudbini, ali više uglednih istoričara smatra da se eparhija ne gasi, već da samo menja sedište. Moguće da se ono premešta na Venčac, u deo episkopije koji je ostao u sastavu Srbije. To može da bude razlog zbog koga se ovde pravi grandiozan hram - kaže rukovodilac istraživanja arheolog dr Dejan Radičević, docent na Filozofskom fakultetu u Beogradu.

Arheolozi su stigli do srednjovekovnog sloja sahranjivanja u porti crkve, probijajući se kroz debeo sloj poznijih grobalja. Još teži zadatak ih čeka u unutrašnjosti hrama, gde moraju da otkopaju i debeo sloj šuta od ostataka srušenih kupola i grobova iz 17. i 18. veka. U velikoj seobi ovdašnje staro stanovništvo je izbeglo pred Osmanlijama, koje su srušile crkvu do temelja i opljačkale čak i njene lepe kamene oplate i opeke. Sela su se obnovila tek posle nekoliko decenija kad se ostaci crkve više nisu videli iznad zemlje. Ipak, sećanje na svetinju nije nestalo: prostor hrama s portom, čak i temeljne zidine raskopavani su za grobna mesta, a kao nadgrobnici korišćeni su ogromni srednjovekovni monoliti.

- Uspeli smo da dođemo do ostataka monumentalnog zapadnog ulaza, čiji su stepenici toliko masivni da nisu mogli biti ukradeni. Na malom prostoru od osam kvadratnih metara srednjovekovne nekropole u porti pronašli smo čak 12 grobova u pet nivoa, jedan iznad drugog. To ukazuje da je crkva služila bar dva veka i da oko nje živelo mnogobrojno stanovništvo razvijene oblasti - kaže Milivojević.

VIRTUELNA STVARNOST

DVORINE će biti jedan od najvažnijih i najposećenijih lokaliteta Šumadije, očekuju u Narodnom muzeju u Aranđelovcu.

- To prepoznaju i društveno odgovorne kompanije "Bekament", "Omia - Venčac", "Fortuna market" i EPS, koje nam pomažu u istraživanjima, uz Ministarstvo kulture i informisanja koje sufinansira projekat. Želimo da Dvorine budu arheološki centar i gde će posetioci moći da vide idealnu rekonstrukciju hrama u virtuelnoj realnosti - kaže Darko Pavlović, direktor Narodnog muzeja u Aranđelovcu.