Nije ga ubila Ozna, već Turanjski lovci

PODRŽAVAJUĆI oprost samo za nevine žrtve, Ema Zađva (84) nekadašnja žiteljka Sombora i Vrbasa, osporava ponovljeni postupak za rehabilitaciju Tibora Kiša iz Vrbasa, koji je zakazan za 30. mart u Višem sudu u Novom Sadu. Ova žena koja sa sinom Tiborom, više od dve decenije živi u Mađarskoj, kaže da nekadašnji visoki činovnik šećerane u Vrbasu nije ubijen na način kako se to navodi u zahtevu za rehabilitaciju koju traži njegova unuka Magdolna Kiš iz Budimpešte.

Ema, ćerka Stevana Mereija, prvog Mađara koga je sud 2007. godine rehabilitovao kao žrtvu odmazde s kraja Drugog svetskog rata, javila se kao svedok u postupku Kišove rehabilitacije.

- Kiš nije ubijen po dolasku Rusa i partizana u oktobru, kako se to u zahtevu tvrdi, već u međusobnom obračunu pripadnika takozvanih Turanjskih lovaca, još u septembru 1944. godine - ističe Ema Zađva. - On je u sudskom postupku 2014. proglašen umrlim, a sud u Vrbasu nije želeo da sasluša svedoka, ženu koja je imala neposredna saznanja o okolnostima Kišove smrti. Ta žena je, međutim, godinu dana kasnije umrla.

Prvostepenim rešenjem, novosadski Viši sud je prošle godine odbio zahtev za rehabilitaciju Tibora Kiša, jer je, kako navode u ovom sudu, bio proglašen za ratnog zločinca na osnovu odluka organa koji su bili pod kontrolom NKOJ.

- Njegovo ime se nalazilo u dokumentima Pokrajinske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača - navode dalje u Višem sudu. - Apelacioni sud je ukinuo to rešenje, a u ponovljenom postupku potrebno je dodatno ispitati ispunjenost uslova za rehabilitaciju.

Tibor Kiš,Foto: Nenad Karlić

Apelacioni sud smatra i da je odluka Višeg suda u prvostepenom postupku doneta, zasada, preuranjeno.

- Problem predstavlja to što je omaškom preuzet podatak kako je Tibora Kiša likvidirala Ozna u Vrbasu 23. oktobra 1944. godine - kaže Zađva. - Ta greška se provukla kroz više izvora, pa se tako nalazi i u Otvorenoj knjizi masovnih grobnica komunističkog režima. Onaj koji dokazano nije likvidiran od strane novih vlasti, nikako nema pravo na rehabilitaciju.

Protivnica Kišove rehabilitacije, dalje navodi da je sudu dostavila iskaz žene koja je videla kada je Kiša iz stana u krugu šećerane, pod pretnjom oružjem odveo jedan Rusin iz Kucure, takođe Turinjski lovac. Po izjavi tog svedoka, zaprežnim kolima su otišli u atar, gde je zbog međusobnih neraščišćenih računa, Kiš mučen i ubijen. U Vrbasu ga niko više nije video.

KIŠ U "OTVORENOJ KNjIZI"

DAVID Lošonc, advokat porodice Kiš, kaže da u ovom postupku dokazuju da je Tibora ubila Ozna bez sudske ili administrativne odluke, odnosno da nije počinio zločin koji mu je stavljen na teret posle likvidacije. On je, navodno, od jedne porodice uzeo pušku, koja je nakon toga morala da napusti Vrbas.

- To što je bio "turanjski lovac" ne dokazuje da je počinio zločin - ističe Lošonc. - Na sajtu Ministarstva pravde je objavljena "Otvorena knjiga" - registar žrtava komisije za tajne grobnice ubijenih posle 12. septembra 1944. i tu se nalazi ime Tibora Kiša. Gospođa koja osporava rehabilitaciju, nema neposredna saznanja o tome kako je on stradao.