Princeza iz roda svetitelja

U Zagrebu bi, s dozvolom hrvatskih vlasti i blagoslovom patrijarha Pavla, od jeseni trebalo da počne s radom jedina pravoslavna gimnazija u Evropi. Njeno otvaranje finansira Srpska pravoslavna crkva, upisivaće 25 đaka na godinu, a nosiće ime Kantakuzine Branković - srpske despotice i ćerke despota Đurđa, duboko odane Srpskoj crkvi i rodu.
Namera Mitropolije zagrebačko-ljubljanske je da se zasluge Kantakuzine osvetle sa svih strana, čemu će uz ovu školu doprineti aktuelno obnavljanje Eparhijskog muzeja SPC u Zagrebu s bibliotekom od 10.000 naslova. Posebno je, ipak, značajno reprint izdanje knjige stare 550 godina pod nazivom “Varaždinski apostol”, koja je prepisana po nalogu ove malo poznate srpske princeze. Knjiga spada u najznačajnija dokumenta SPC.

DUG PREMA BRANKOVIĆIMA
- ŽIVOT i rad Kantakuzine Branković vezan je delom za italijanski Belgrado (Beograd) u Furlaniji, gde je današnje stanovništvo pokazalo ne samo da zna za Brankoviće i njihove istorijske zasluge, već želi da učestvuje u proslavi ovih jubileja - kaže ovim povodom Njegovo visokopreosveštenstvo mitropolit zagrebačko-ljubljanski Jovan. - U mestu se, pored drugih dokumenata, čuva i jedan crtež iz 17. veka na kome se vidi zamak Kantakuzine sa crkvom sv. Nikole i kapelicom Presvete Bogorodice. Kao grofica celjska, Kantakuzina je bez sumnje imala velike zasluge u očuvanju duhovnog i nacionalnog identiteta srpskog naroda, a prema zapisima, igrala je važnu ulogu i u tadašnjim mirovnim procesima između Turaka i Venecije. Zato ćemo nastojati da joj se jednom godišnje u našoj crkvi služi parastos, što je naš molitveni dug prema svim Brankovićima.
Reč je o porodici koja je dala četiri srpska svetitelja, koji svi počivaju u manastiru Krušedolu na Fruškoj gori: mati Angelina, despot Stefan Slepi, arhiepiskop Maksim i despot Jovan Mlađi. U Celju, gde su se nalazili dvori ovih grofova - jedne od najbogatijih porodica onog vremena - Kantakuzina Katarina je takođe imala pravoslavnu bogomolju i svog duhovnika kojeg je dovela iz despotovine. Po smrti muža Ulriha Celjskog, inače sina Ferdinanda Drugog, sa kojim je imala troje dece (Hermana, Georgija i Jelisavetu) na njoj je uglavnom ostala briga o ostatku porodice.

NEPOKOLEBLjIVA ŠIZMATKINjA
PREMA istorijskim dokumentima, Kantakuzina je imala velike posede u Zagrebu, čak i u Medvedgradu koji se smatra “oltarom otadžbine” - sam predsednik Mesić jednom je naglasio da je to njeno imanje. Koliko je bila čvrsta u veri, upućuje jedan katolički prelat koji se po razgovoru sa njom vratio u Vatikan, okvalifikovavši je kao “vrlo obrazovanu ženu i nepokolebljivu šizmatkinju”. Bila je retkost da neko na zapadu naše crkve, koja je i u ono vreme bila organizovana, krene u takav poduhvat poput prepisivanja jedne knjige kao što je “Varaždinski apostol”.
To je prva srpskoslovenska bogoslužbena knjiga nastala na tim prostorima, koju su, po svoj prilici, prepisivale “tri ruke” crnorizaca (kaluđera). Neznani prepisivači ostavili su trag ispisan crvenim mastilom na jednoj od strana, na kojoj između ostalog, piše: “U godini 6962 (1454) ispisa ne ovaj božanstveni praksi (Praksapostol) u Varaždinu, Celjske oblasti, pri blagočestivoj gospođi kneginji Kantakuzini kćeri despota Đurđa samodršca srpskog”. Sve pripreme za reprint izdanje već su obavljene, a štampaće ga Srpska patrijaršija.
U Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu čuva se jedna mitra (ukrašena vladičanska kapa) koju je Kantakuzina vezla svojom rukom, i poklonila tadašnjem mitropolitu beogradskom. Ovo izuzetno delo srpske duhovne i kulturne baštine bilo je izloženo na velikoj izložbi “Vizantija: vera i moć” u Metropoliten muzeju u Njujorku. I sam “Varaždinski apostol” čuva se u Muzeju, gde je stigao posle nedovoljno rasvetljenog lutanja po raznim mestima i domovima. Da nađe stanište u Beogradu, pomogao je nekadašnji upravnik muzeja SPC, dr Radoslav Grujić, posredovanjem akademika Dejana Medakovića.
Proučavajući knjigu, što se tiče stila i gramatike, analizom hartije i tzv. vodenih znakova, pokušava se otkriti ko je autor - kaže mitropolit. - To nije rukopis bogat inicijalima kao neki drugi, ima skromne zastavice, ali kao dokument baca svetlo na kulturni život Srba u 15. veku. O samoj Kantakuzini, njenoj deci, njenim vezama sa Dubrovnikom i ocu Đurđu Brankoviću, piše detaljno akademik Premić. To nas je i pokrenulo da pokušamo da joj damo odgovarajuće mesto u istoriji našeg naroda i crkve.

STIPENDIJE ZA UČENIKE
PRAVOSLAVNA gimnazija s imenom Kantakuzine rezultat je potrebe da u Hrvatskoj produžimo rad SPC na obrazovanju mladih, i pored svih poteškoća i nedavnog rata - veli mitropolit Jovan. - Plan i program biće usaglašen sa državnim, jer je škola javnog karaktera, i njene će se diplome priznavati za upis na razne fakultete. Crkva će stipendirati određeni broj učenika, a njima je pružena mogućnost da stanuju u državnim domovima. Država će plaćati i profesore. Osnivač škole, koja će raditi u crkvenim prostorijama i s crkvenim inventarom, je SPC u Zagrebu.
- Očekujemo da naši ljudi, Srbi u Hrvatskoj, upisuju decu u ovu školu, i na taj način doprinesu očuvanju svog duhovnog i nacionalnog identiteta - kaže mitropolit, s napomenom da se ovakva škola otvara prvi put posle Drugog svetskog rata.