Stranci znaju gde da kopaju

RUDARSKE firme u Srbiji ostvarile su prošle godine prihod od dve milijarde dolara. Povećana je eksploatacija metala, uglja, nafte i nemetala. Najavljuje se eksploatacija uljnih škriljaca, nikla, jadarita... E tu već nastaju problemi. S jedne strane postoji strah građana i lokalnih zajednica od prljavih tehnologija, a sa druge, činjenica da podaci o mineralnom bogatstvu na nacionalnom nivou još nisu kompletirani, te da strane kompanije bolje znaju od nas čime raspolažemo.

- Nalaženje rudnog blaga nije jednostavano, i za taj posao je potrebno izdvojiti mnogo novca - kaže geolog Predrag Mijatović. - Osnovna geološka istraživanja su najvažniji, početni korak i svuda u svetu finansira ih država, jer daju podatke koji često nose pečat tajnosti. Praksa je da se dozvole za komercijalna ispitivanja daju samo na prostorima gde ne postoje strateški državni interesi. Podrazumeva se da država zna koja su to područja i da ih obeležava na geološkoj karti kao zabranjenu zonu.

Geologija je već dugo „trinaesto prase“ u državi i nad njom se neprestano menja nadležnost ministarstava, od rudarstva i energetike do ekologije. Nacionalna geološka institucija Geološki institut Srbije je već dugo u stanju otvorenog ili pritajenog štrajka, jer zaposleni stručnjaci male plate primaju s mesecima zakašnjenja. Zato sve više zaposlenje nalazi u stranim firmama kojima donose znanje, ali i jedinstvene baze podataka.

U Srbiji, pored nekoliko moćnih stranih multinacionalnih kompanija koje se bave i eksploatacijom, rade i manje istražne geološke firme - one sakupljaju i prodaju podatke.

U Kanadi se krajem svake godine održava berza na kojoj male firme trguju licencama, podacima, koje donose iz zemalja sličnim Srbiji, tvrdi jedan ovdašnji geolog koji radi istraživanja za inostranu geološku firmu.

- Velike svetske firme nisu zainteresovane za dugotrajna osnovna istraživanja, one dolaze da ulože u eksploataciju. Spremni su da plate za informacije kako bi što pre počeli da izvlače profit - kaže on.

Prema zvaničnim podacima, u Srbiji je registrovano oko 370 rudarskih firmi i oko 20 preduzeća koja se bave istraživanjem ležišta mineralnih sirovina, od gline do zlata. Iako se najviše eksploatišu kamen, pesak i glina, maštu javnosti mnogo više plene metalične mineralne sirovine. Prema podacima koje je publikovao Rudarsko-geološki fakultet, sadržaji metala u rudi iz naših ležišta su dosta niski i pitanje je koliko se isplati njihova eksploatacija.

Najpoznatija ležišta u eksploataciji, s pretežno niskim sadržajem metala i značajnim potencijalima, nalaze se u istočnoj Srbiji. Bakra ima u Majdanpeku, Boru, Velikom Krivelju, a olovno-cinkane rude na Rudniku i Belom brdu. Značajne rezerve su u Starom trgu i Kiževku na KiM.

Postoje i poznate rezerve metala kao što su kalaj, mangan, molibden, titanijum, vanadijum i uran, koje se ne eksploatišu jer su rezerve rude male. Kalaja ima na Ceru i Bukulji, mangana u Laznici, Drači i Novom brdu (KiM). Uran se nalazi na Bukulji i Staroj planini.

Potencijalno značajni resursi nikla i kobalta nalaze se u regionu Mokre gore, Čikatova i Glavice, ali stručnjaci napominju da njihove rezerve uopšte nisu istražene. Potencijalnih ležišta antimona ima u reonu Zajače i Bujanovačkog masiva, dok se aluminijum pojavljuje u zapadnoj Srbiji, kod Aluge.

Realno je očekivati i nove rezerve zlata, srebra i retkih metala u Timočkom i Leckom komplaksu, kažu stručnjaci, ali tek posle novih istraživanja.